شاخ های اینستا از زاویه ای دیگر بدون روتوش! - مجله یک کامپیوتر

به گزارش، شاخ ها همه جا هستند؛ همه حوزه ها را قرق نموده اند و در همه قلمرو ها روی رقیب را کم می نمایند. شاخ رستوران، شاخ مجلس عروسی، شاخ مد، شاخ زیبایی، شاخ زشتی، شاخ عشق، شاخ ترس، شاخ تهوع، شاخ رمانتیک و...

برای بسیاری که هنوز دل در دوران بی موبایل و پیشا فضای مجازی دارند، هجوم چندین میلیونی به صفحه اینستاگرامی یک خواننده، یا زیرزمینی برای کامنت گذاشتن، میلیون ها دنبال نماینده صفحه دختری که می خواهد زشت باشد و ترسناک غیرقابل درک است. شناخت معیار های جذابیت و محبوبیت در فضای مجازی یک معمای بزرگ است. چه انگیزه ای باعث می شود یک جوان هر روز کلیپی از آشغال خوردنش بگذارد و چند صد هزار نفر هم دنبالش نمایند و... با این حال برای بسیاری تنها طریق، پیمودن ره صد ساله در یک شب، شاخ شدن است. فالوور که بالا می رود، دیده می شوی؛ آگهی دهنده ها سراغت می آیند، پول هم که نباشد، اعتبار هست، رو کم کنی هست، نقل هر محفلی شدن هست و...، اما آیا این همه انگیزه های یک شاخ است؟

دکتر محمدسعید ذکایی، جامعه شناس و استاد دانشگاه معتقد است میل به شاخ شدن از زمینه ها و شرایط متنوعی سرچشمه می گیرد و بعضی خصوصیات فردی مانند میل به شهرت، رهبری کردن و برونگرا بودن احتمالاً مؤثر است با این حال در سطح فرهنگی و ساختاری، شرایط مهم تری هست که قابل آنالیز است. میل به دیده شدن در فرهنگ رسانه ای امروز اهمیتی وافر یافته. دیده شدن فی نفسه به ارزشی تبدیل شده و دسته ای برای آن ریسک و مخاطرات زیادی را تقبل می نمایند. مسابقه برای دریافت بیشترین هواداری در این معنا نشانه ای برای موفقیت تلقی می شود:

روشن است که این احتیاج ذاتاً جدید نیست و همیشه به شکلی با انسان ها بوده است. کسب شهرت و طرف توجه قرار دریافت همیشه برای بسیاری از مردم ارزشمند بوده، با این حال تغییر اساسی در شکل، گستره، ابزار ها و البته پیغامد های این میل است. پیش از این بر سر راه های مشروع و مقبول کسب شهرت وفاق بیشتری وجود داشت. داشتن هنر، مهارت، جذابیت ظاهری، اندیشه نو و زیبا، کاریزما (اخلاقی، دینی، سیاسی و مانند آن)، قدرت فیزیکی، روحیه شجاعت و جنگاوری از جمله زمینه های جست وجوی شهرت بود. به همان سان وفاق بیشتری در متن جامعه و در بین هواداران بر سر معیار ها و استاندارد های محبوبیت وجود داشت و از این رو با وجود توسعه کمتر و دسترسی بسیار محدودتر به رسانه های ارتباطی مشاهیر برای نسل ها در ذهن مخاطبان و هواداران خود باقی می ماندند؛ بنابراین امروز به رغم آنکه این میل امتدادی از تجربه ای تاریخی و ذاتی برای بشر شمرده می شود، سویه های جدیدی هم در خود دارد.

جست وجوی تمایز حداکثری به هر قیمت مشخصه نمونه های خاص از سلبریتی ها یا شاخ های مجازی است. لذت موضوع بحث قرار دریافت، طرف توجه زیاد بودن و دیده شدن انگیزه اصلی را برای آن ها تشکیل می دهد. از سوی دیگر در مواردی از حریم مشروعیت یا تحمل عرف یا قانون خارج شدن نیز می تواند برای اقلیتی تجربه ای لذتبخش به شمار آید. بدیهی است شرایط رقابتی برای جلب توجه و ستاره شدن شانس موفقیت را تنها برای اقلیتی مهیا می سازد که خلاقیت، مهارت و پشتکار بیشتری داشته باشند با این همه برای کسانی که تحمل این شرایط سخت و رقابتی را دارند همیشه امکان استفاده از روزنه ها و فرصت های غیرمتعارف برای کوتاه کردن این جهت وجود دارد. روی آوردن به شیوه های غیراخلاقی، خشونت ورزی، فریبکاری و دروغگویی، تحریک عواطف جمعی و شیوه های دیگر از جمله راه هایی هستند که وسوسه نماینده به نظر می رسند و دسته ای به آن میل می یابند. به این ترتیب شاخ شدن را می توان برشی از اقتصاد فرهنگی رسانه های انبوه مجازی در عصر حاضر تلقی کرد که به مثابه یک خرده فرهنگ قواعد، منطق و شرایط ظهور و تداوم خاص خود را دارد.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه هم اکنون فاصله ای بین رسانه های رسمی و مجازی وجود دارد می گوید: این فاصله به درجاتی برآمده از فاصله فرهنگ رسمی و بخشی از فرهنگ عامه پسند (غیررسمی) در ایران است و بخشی نیز به قابلیت ها و شرایط تکنولوژیک رسانه های مجازی بازمی شود. فاصله بیشتر فرهنگ رسمی و غیررسمی جذابیت های بیشتری به رسانه های مجازی می بخشد و علاقه مندان به جست وجوی سبک های زندگی متفاوت را به خود جلب می نماید. این فضا می تواند تأمین نماینده احتیاج به هیجان خواهی ها و ماجراجویی های مقبول، نیمه مقبول و یا غیرمقبول کاربران با سبک های مختلف زندگی تبدیل شود. سیالیت، سرعت و گستره انتخاب، چند رسانه ای بودن و جذابیت های مربوط به طراحی این شبکه ها بسیاری را به خود جلب می نماید؛ بنابراین این فاصله در اغلب متن ها و ساختار های اجتماعی وجود دارد. رسانه های مجازی بویژه برای نسل های جوان که عموما مهارت و علاقه بیشتری نیز به این فضا نشان می دهند، مقبولیت بیشتری دارد. مواجهه مستمر با این فضا آثار عمیقی بر ذائقه ها، خرده فرهنگ ها و جهان زندگی کاربران آن بر جای می گذارد و گاه به مکانی امن برای افرادی تبدیل می شود که هیجان خواهی را به شیوه ها و مقیاس های متفاوتی دنبال می نمایند.

به اعتقاد این استاد دانشگاه نکته حائز اهمیت، فرهنگ هواداری است که آثار چندگانه ای را در سطوح مختلف به همراه دارد. در مقیاس جهانی جهت برای ترویج فرهنگ عامه پسند جهانی و شکل گیری هواداری بین المللی است. میل به آشنایی با ستاره ها و مشاهیر و کنجکاوی در حیات آن ها دغدغه طیف روزافزونی از نسل های جوان تر را شکل می دهد. فالوور محوری در شکل رادیکال زمینه نفوذ فرهنگ ها، تاریخ، اقتصاد و در شکل شیوه های زیست غیر بومی را سهل می نماید: بدیهی است که در این تجربه همچنان سهم سلبریتی های غربی و فرهنگ پشتیبان آن بیشتر است با این حال شرایط و نمونه های شکل گیری فرهنگ های هواداری با موضوع کشور های شرقی هم در ایران برقرار است که نمونه آن هواداران سلبریتی های ژاپنی و کره ای در ایران است.

به اعتقاد وی در سطح محلی و ملی نیز هواداری آثار عمیق بر جای می گذارد. هواداری بخشی از ریتم زندگی روزمره کاربران و تجربه فراغتی آن ها را می سازد. هواداران به مثابه نسخه های فرهنگی میل به تعقیب و در بسیاری موارد شبیه سازی سبک زندگی مشاهیر مجازی را می یابند. فالوور محوری به مثابه تجربه ای سرایتی تعاریف مشهور شدن و مورد توجه قرار دریافت را متفاوت می سازد و بر انگیزه های متفاوتی سوار می نماید. فالوور محوری میل به پیروی و رفتار های تقلیدی و نمایشی را برمی انگیزاند. افراط در این تجربه روزمرگی را بر زندگی غالب ساخته و با وابسته کردن هواداران جهت های متفاوت تجربه زندگی را از آن ها سلب می نماید. افراط در این تجربه به نوعی هرز دادن انرژی عاطفی و شناختی جوانان را به همراه دارد. هواداری البته در مواردی هویت بخش است و فرصت هایی را نیز برای مشارکت جویی های عاطفی، اظهاری و اجتماعی و سیاسی فراهم می سازد. با این همه در وجه غالب آن در ایران در خدمت مصرف و تأمین سلیقه های سبک زندگی قرار گرفته است.

به اعتقاد دکتر مسعود غفاری روانشناس، انگیزه های روانی افرادی که با هنجارشکنی و کار های خارج عرف می خواهند در فضای مجازی به اصطلاح شاخ شوند متفاوت است. حال این احتیاج ها می خواهد به دلیل تجارت و بازرگانی باشد یا به دلیل اعتراض به وضعیت سیاسی و اجتماعی، جلب توجه یا حتی همه این موارد: فرد به خاطر برطرف احتیاجش می خوابد یا آب می نوشد و غذا می خورد و تا زمانی که احتیاج را در درون خود احساس نکند کاری را انجام نمی دهد، اما بعضی اوقات این احتیاج ها منجر به حرکاتی می شود که جذابیت هایی برای گروه های مختلف ایجاد می نماید و گاهی منجر به افزایش دنبال نمایندگان آن ها می شود. اما آنچه که هست باید دید پیغامد های رفتاری، اخلاقی، فرهنگی، انسانی، شرافتی این افراد آیا منفی است یا مثبت؟ البته باید توجه داشته باشید که در یک جامعه 80 میلیونی، 80 گونه اندیشه، باور و نگرش وجود دارد و تا جایی که آسیبی برای دیگران نداشته باشد نمی توان گفت که خاطی هستند. در واقع بعضی افراد بدون آنکه به کسی ضربه بزنند یا از راه قاچاق و کار های خلاف امرار معاش نمایند، دوست دارند با تغییر چهره خود شبیه افرادی خاص و مشهور شده یا از این راه کسب درآمد نمایند که از نظر من ایرادی ندارد و نباید خیلی مزاحم آن ها شویم، ولی اگر چنانچه راه بهتری داشته باشد جامعه باید به این افراد راه بدهد تا اینکه بتوانند از راه های درست تر و منطقی تری به زندگی شان بپردازند. همچنین رسانه های رسمی نباید فقط از دیدگاه مدیران کلان اجتماعی به ماجرا نگاه نمایند. در واقع رسانه ها بسیاری از مواردی را که باید ببینند نمی بینند و جهت متفاوتی را پیش گرفته اند.

دکتر غفاری در ادامه پیغامد های اجتماعی و فرهنگی فالوور محوری در فضای مجازی را بسته به فرد پیغام دهنده و اینکه چه جهان بینی، باور و یا هدفی داشته باشد، می داند و می گوید: هم اکنون نئونازیست ها در آلمان با وجود آنکه نگاه های نژادپرستانه موضوع ساده ای نیست، می خواهند این موضوع را دنبال نمایند یا اینکه در بعضی کشور ها افراد می توانند در فضای مجازی به مسائل هنری، فرهنگی، حتی همدلی و مسائلی که از دید حکومت هم خیلی آزاد نیست بپردازند و از چنین راه هایی اهداف خود را دنبال نمایند و دلیل آن این است که رسانه های رسمی احتیاج های مشروع افراد را برآورده نمی نمایند از این رو فرد سعی می نماید از راه های دیگر احتیاجهایش را تأمین کند.

دکتر اکبر نصراللهی رئیس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه ای دانشگاه آزاد که موافق فعالیت افراد در فضای مجازی و ستاره شدن در این فضاست می گوید: دیده شدن توانمندی ها و قابلیت ها و شهرت مهم ترین علت حضور افراد در فضای مجازی است که به نظرم هیچ اشکالی ندارد، اما دیده شدن به قیمت برهم ریختن نظم اجتماعی و هدف قرار دادن امنیت روحی و روانی جامعه و زیر پا گذاشتن اخلاقیات و زیر سؤال بردن شخصیت انسانی، قابل سرزنش است و مورد پذیرش نیست. کما اینکه در بعضی موارد این دیده شدن به دلیل کمبود های شخصیتی و نداشتن اعتماد به نفس صورت می گیرد.

نصراللهی می افزاید: اگر یک نفر درحالی که کت و شلوار به تن دارد و کراوات زده در خیابان چهار دست و پا راه برود، می تواند توجه دیگران را جلب کند. چون آن مدل پوشش و راه رفتن از یک انسان نرمال و طبیعی قابل انتظار نیست. در واقع هر چیزی که قابل انتظار نباشد توجه مردم را به خود جلب می نماید. اما جلب توجه به مفهوم میل و اشتیاق و یک حس مثبت نیست. بلکه بعضی مواقع ممکن است این جلب توجه ها به دلیل تنفر باشد نه محبوبیت و علاقه و دوست داشتن.

رئیس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه ای دانشگاه آزاد با اشاره به اینکه رسانه های رسمی کشور به موازات پیشرفت ها و تحولاتی که بین فضای مجازی و اقشار مختلف جامعه رخ داد، رشد ننموده اند می گوید: رسانه های رسمی کشور در 40-30 سال قبل خودشان حبس شده و با همان روش ها و شاخص های قدیمی و شناختی که سابق از مخاطبان شان داشتند اقدام به فراوری اخبار و اطلاعاتی می نمایند که فاصله بسیار زیاد و عمیقی بین احتیاج های واقعی مردم با آنچه آن ها فکر می نمایند و منتشر می نمایند، دارد. به همین دلیل است که اعتماد مردم به رسانه های رسمی کشور کاهش پیدا می نماید و از سویی دیگر میزان مصرف رسانه ای مردم از رسانه های جدید همچون اپ های مختلف موبایلی و پلتفرم های جدید مبتنی بر وب هر روز بیشتر می شود. براساس آمار هایی که در جهان وجود دارد از هفت ساعت زمانی که مردم صرف رسانه های مختلف می نمایند حدود چهار ساعت آن مربوط به پی سی ها و اپ های موبایلی است و تلویزیون که یک زمانی سلطان رسانه ها بود کمتر از دوساعت شده است.

وی با بیان اینکه ما سال هاست با پدیده ارتباط جمعی شخصی روبه رو شده ایم، می گوید: در این پدیده هر فرد می تواند خودش رسانه باشد و براین اساس می تواند صفحه اینستاگرامی یا توئیتر و... یا کانال تلگرامی داشته باشد و هرچیزی را به هر زبانی که دوست داشته باشد در هر زمان و با هر ابزاری مخابره کند. اما متأسفانه بسیاری از رسانه های ما یا این مسأله را درک ننموده اند یا نمی خواهند به روی خودشان بیاورند. به همین دلیل زیان های بسیار زیادی از این بابت متوجه کشور می شود و این شکاف بین رسانه های رسمی و فضای مجازی درحال افزایش است.

منبع: روزنامه ایران

آژانس مسافرتی: دور زمین | سفر به دور زمین هیچوقت اینقدر آسون نبوده! تور ارزان، تور لحظه آخری، اروپا، تور تایلند، تور مالزی، تور دبی، تور ترکیه

مجله سامی: مجله سامی، وبلاگ نقد و بررسی کالاها و اخبار تولیدات صنایع