توصیه کتاب: شکر جهان را تغییر داد - مجله یک کامپیوتر

و نئارخوس بود که برای اولین بار و کاملاً تصادفی به شیرینی نی (31) پی برد. یونانیان تا آن روز اطلاعاتی را که دربارهٔ هندوستان (32) داشتند از کتاب های هرودوت (33) به دست آورده بودند. این کتب مربوط به یک قرن گذشته بود. نویسنده در کتاب چنین آورده که زمانی که داریوش اول، امپراتور ایران در حدود سال 510 قبل از میلاد به هندوستان حمله کرد، سربازانش به ساقه ای شیرین دست پیدا کردند که از آن عسل تولید می شد.

احتمالاً نی یافت شده به دست ایرانیان نیشکر بوده است. ساقهٔ بلند نیشکر که شبیه بامبوست با پوسته ای چوبی و گره هایی در ساقه. با کندن پوست چوبی اش، محتوای خاکستری رنگِ مرطوب و شیرین درونش قابل استفاده است و شما می توانید آن را میان دندان های خود گذاشته و شهدش را بخورید. امروزه می توانید مقادیر بسیار زیادی نیشکر در نواحی گرمسیری بیابید و خریداران از آن به عنوان یک جور شیرینی و نوشیدنی انرژی زا برای شادابی بخشیدن به بدن خود استفاده می کنند.

زمانی که نئارخوس به اکتشاف مشغول بود نی هایی یافت که عسل می دادند، با این که از زنبور عسل هیچ خبری نبود. یونانیان کنجکاو از یافتن نیشکر شاد بودند اما این تنها یکی از حقایق جالب طبیعت بود، مناظری که شاید یک کارت پستال از مسافرت یک خانواده در تعطیلات تابستانی را به تصویر می کشد. هیچ کس نمی توانست تصور کند آن نی ها، پایانی اند برای عصرِ عسل در جهان.

خدایان و آیین ها

شکر به دست آمده از نیشکر را می توان به جزیره ای در شمال استرالیا نسبت داد، جایی که امروزه گینهٔ نو نامیده می شود. احتمالاً نیشکر را مردم این جزیره در حدود پنج هزار سال پیش از یونانیان کشت و برداشت می کرده اند. در ابتدا نیشکر فقط یک گیاه وحشی بود که طعم خوبی داشت. بعد مردم متوجه شدند که چگونه آن را پرورش دهند، درست مثل آن که آموختند چگونه درختان سیب و بوته های توت را بکارند. دانش کاشت این گیاه شیرین، آرام آرام از گینهٔ نو به خاک اصلی آسیا گسترش یافت. دریانوردان پولینزی (34) نیز در سفرهای خودْ نیشکر را از جزیره ای به جزیره ای دیگر می بردند تا در نهایت حدود 1100 سال بعد از میلاد مسیح به هاوایی رسیدند.

بااین حال براساس نخستین سوابق مکتوب شکر در مراسم مذهبی و آیینی (35) هندوستان استفاده می شده است.

سال ها قبل از ساخت نخستین هرم مصر، سومری های باستان با مردم هاراپا و موهنجو دارو (36) ساکن اطراف رود سند به دادوستد می پرداختند. متأسفانه هنوز قادر به خواندن نوشته های به دست آمده از آن شهرها نیستیم. لذا نخستین اسناد قابل درک از زندگی مردم آن مناطق مربوط به دوره های بعدی است. احتمالاً هندوها برای انجام تعالیم مقدس خود برای نخستین بار در خلال سال های 1500 تا 900 قبل از میلاد، گرد هم جمع می شدند، و این برای ما کاملاً اثبات شده است. صدها سال پس از آن تاریخ این نوشته ها به رشتهٔ تحریر درآمدند. نوشته های هندوها پیرامون دین آن زمان با ما سخن می گویند و این که از نظر مذهبی آتشْ مسئلهٔ بسیار مهمی برای شان بوده. مردم معتقد بودند که خدایانْ آتش را به انسان هدیه دادند. بااین حال آتش روشی برای رسیدن انسان به سوی خدایان بود. کاهن با قرار دادن ماده ای در آتش، می توانست آن ها را به دود تبدیل کند به سوی خدایان بفرستدشان. در آن زمان پنج ماده برای دود ساختن انتخاب شدند؛ شیر، پنیر، کره، عسل و نیشکر.

آماده سازی تمثال دورگا برای جشنواره ای به افتخار او. این عکس به تازگی در هند گرفته شده است، جایی که امروزه او را به شکلی جدی مورد ستایش قرار می دهند.

یکی از آثار اولیهٔ هندوها به نام آتاروا ودا (37) از رشد جغرافیایی استفاده از نیشکر به عنوان یک شیرین کننده میان طرف دارانش سخن می گوید و شامل دستورالعمل های خاص دربارهٔ چگونگی استفاده از نیشکر است. در این نوشته ها آمده که برای عبادت و درخواست کمک از دورگا (38)، مهم ترین الاههٔ آن زمان، می توانید کنار یک آتش سه گوش دراز بکشید، سپس با زبان مقدس سخن گفته و درخواست خود را با آتش مطرح کنید.

نیشکر در آن زمان، تبدیل به ماده ای شد که در مراسم آیینی کنار آتش بود. شاید پس از انجام مراسم متعدد یک کاهن متوجه این موضوع شد که اگر شهد نیشکر به خوبی و درستی جوشانده شود، تبدیل می شود به تودهٔ کریستال های تیره رنگ و شیرین. شاید همین دگردیسی (شامل گرمادهی شیره و تبدیل آن به ماده ای شبیه دانه های شن تیره)، به خودی خود سحرآمیز به نظر برسد. در آتاروا ودا، نیشکر ایکشو (39) نامیده می شد که به معنای چیزی است که مردم آن را به خاطر شیرینی اش می خواهند. ولی زمانی که مردم یاد گرفتند چگونه کریستال های شکر بسازند، آن را شارکارا (40) نامیدند که به معنای شن است.

با وجود این که هندیان، شکر را در مراسم مذهبی استفاده می کردند، ولی از خوردن تکه های نیشکر نیز لذت می بردند. لغت تکه ای شکر(41) در زبان سنسکریت هند باستان، خاندا (42) است که پس از برگردان آن از فارسی به عربی و سپس اروپایی تبدیل به کندی (43) شد. سومین مورد مصرف شکر در هند باستان استفاده از خاصیت دارویی آن بود. امروزه می گوییم که یک قاشق مرباخوری شکر می تواند به کاهش مصرف دارو کمک کند. برای همین از آن زمان تاکنون، شکر به عنوان یک مادهٔ دارویی شفابخش نیز نقشش را حفظ کرده است.

مرحلهٔ بعدی گسترش و انتشار شکر، از یک دانشگاه نشئت می گیرد که محل تلاقی تمامی دانش جهان در این زمینه بود.

این نمودارِ کتاب آتاروا ودا چگونگی جایگاه مثلث اجاق آتش را برای پیشکشی به دورگا نشان می دهد. علایم پیرامون مثلث بیان کنندهٔ آن اند که محراب بایستی یک زاویهٔ رو به جنوب داشته باشد. (بازنشر از نشریهٔ زبان شناسی امریکایی ویراستهٔ سال 1889)

نخستین دانشگاه واقعی جهان

امروزه افراد کمی دربارهٔ جندی شاپور (44) می دانند. اما در آن زمان جندی شاپور نام یک دانشگاه استثنایی بود. دانشگاه جندی شاپور در ایرانِ امروز قرار داشت در حدود سال های 400 تا 500 بعد از میلاد مسیح. ما فقط می توانیم تاریخ تأسیسش را حدس بزنیم و چیز بیشتری از آن نمی دانیم.

آن دانشگاه محل ملاقات اندیشمندان بزرگ جهان بود. در سال 529 پس از میلاد، مسیحیان، آموزشگاه های آتن را که مرتبط با شخصیت های علمی ای مانند سقراط، افلاتون و ارسطو بود، تعطیل کردند. برای همین محققان یونانی باقی مانده به جندی شاپور نقل مکان کردند. یهودیان نیز به آنان پیوستند و گروهی از مسیحیان به نام نسطوریان (45) را پدید آوردند که سنت های کهن و علمی خود را داشتند. ایرانیان نیز دانش خود را اضافه کردند و یکی از پزشکان چیره دست آن زمان راهی هندوستان امروزی شد و به جمع آوری و ترجمهٔ دانش هندوها پرداخت.

کشت نیشکر در هند همچنان در دوران مدرن نیز ادامه دارد. این نقاشی در سال 1854 تهیه شده است. این که آیا فیل ها در واقع گاوآهن ها را می کشیدند یا نقاش صرفاً تصور خودش را به تصویر کشیده است، مشخص نیست.

انوشیروان فرمانروای امپراتوری ساسانی در سال های 531 تا 579 بود. در آن زمان دانشگاه جندی شاپور مرکز جهان دانش بود. این تصویر نشان می دهد که او در حال بازی شطرنج با فرستاده ای از هند است و دقیقاً شیوهٔ تبادل افکار و دانش در جندی شاپور به تصویر کشیده شده است. ظاهراً بازی شطرنج در این دوره به ایران معرفی گشت. این تمثالْ تصویری از دیوان شعر حماسی شاهنامه است که به گذشتهٔ اسطوره ای می پردازد، درعین حال دربرگیرندهٔ تسلسل حاکمان واقعی. اشعار فردوسی، سویه های بسکمک را نشان داده و شما می توانید با مراجعه به وب سایت شاهنامه، بیش از شش هزار عکس از این تصاویر را ببینید. این نقاشی از یک نسخهٔ چاپی سال 1437 در هند تهیه شده است.

این دانشگاه نخستین بیمارستان آموزشی جهان را تأسیس کرد؛ مکانی که در آن بیماران تحت درمان قرار می گرفتند و پزشکان جوان، علم و دانش خود را توسعه می دادند، علاوه براین دارای یک رصدخانهٔ مناسب برای مشاهدهٔ آسمان بود. در جندی شاپور بزرگ ترین محققان غربِ چین گرد هم آمده بودند و با یکدیگر به تفکر و مطالعه می پرداختند.

تا سال 600 پس از میلاد پزشکان دانشگاه، دربارهٔ یک مادهٔ دارویی هندی به نام شارکارا می نوشتند که ایرانیان به آن شکر می گفتند. در حقیقت محققان در جندی شاپور راه های جدید و بهتری برای تصفیهٔ شکر از نیشکر ابداع کردند. از آن جایی که این مدرسه ارتباط زیادی با بسکمک از تمدن های بزرگ آسیا، مدیترانه و اروپا داشت، لغت شکر و تجربهٔ چشیدن طعم شیرینی خاص آن گسترش یافت، اما این به معنای آن نیست که مردم در آن زمان شروع به پختن کیک های شیرین و پاشیدن شکر روی آن ها کردند.

امروزه ما به طور کلی به چیزهای شیرین، کاملاً متفاوت از خوراکی های شور فکر می کنیم، ما با صبحانه میوه می خوریم و اگر گوشت را به عنوان یک مادهٔ غذایی اصلی بخوریم، معمولاً آن را برای ناهار و یا شام مصرف می کنیم. لیکن در آن زمان ها اگر مردم از میوه، عسل و یا شکر برای شیرین کردن غذاها استفاده می کردند اغلب طعم های شوری و یا حتا تلخ را هم با آن مخلوط می کردند. ما نیز امروزه گاهی چنین می کنیم؛ برای مثال شیرینی های زنجبیلی، مخلوطی از طعم شکر و طعم تندی مانند زنجبیل، میخک و جوز (46) هستند. ژامبون شور (47) دارای لعابی از شکلات شیرین است، خوراک عید شکرگزاری اغلب با بوقلمون و سس کرنبری (48) سِرو می شود. غذاهایی از این قبیل که در تعطیلات خورده می شوند اغلب طعم و رسم پخت وپز گذشتگان را حفظ کرده اند.

امروزه انوشیروان مورد احترام است، این تندیس حکاکی شده از او روی دیوار یکی از کاخ های قضایی در تهران است…

شکر جهان را تغییر داد: روایتی از سحر، چاشنی، بردگی، آزادی و علم

نویسنده : مارک آرونسون ، مارینا بودوس

ناشر: نشر چشمه

تعداد صفحات: 136 صفحه

مجله سرگرمی