درس هایی که می توان از تحولات شیلی آموخت - مجله یک کامپیوتر

به گزارش گروه رسانه های خبرنگاران، فرشید فرحناکیان وکیل دادگستری و پژوهشگر دکترای حقوق نفت و گاز در یادداشتی به تحولات اخیر شیلی و درس هایی که می توان از تجربه شیلی آموخت پرداخته است. در این یادداشت آمده است :

شیلی چند هفته است که شاهد اعتراضات سراسری است. این اعتراض ها در هر جای دنیا باشد ممکن است موجب شگفتی گردد، اما در پیروز ترین اقتصاد آمریکای جنوبی این اعتراض ها شوک آور است. با این حال شاید تنها کسانی که شوکه نمی شوند، خود شیلیایی ها باشند . تا پیش از ناآرامی های اخیر شیلی رئیس جمهور میلیاردر آن سباستین پینرا (Sebastián Piñera) بارها از شرایط اقتصاد شیلی تعریف نموده و دموکراسی حاکم بر این کشور را مطلوب دانسته بود. او مکرر گفته بود شرایط سیاسی و اقتصادی شیلی در مقایسه با دیگر کشورهای آمریکای لاتین که گرفتار پوپولیسم، رکود اقتصادی و ناآرامی های پایدار سیاسی هستند بسیار بهتر است. ناآرامی های اخیر در شیلی با افزایش قیمت بلیت مترو به میزان 30 پزو معادل 4 سنت برای ساعات اوج مسافرت شهفرایندان شروع شد . وزیر اقتصاد پیشنهاد داد مردم برای آنکه مشمول این قانون نشوند زودتر از خواب بیدار شوند! این سخن سبب لبریز شدن صبر مردم شد .

مزیتِ عقب ماندگی بردنِ ایران از تحولات شیلی

پیش از شورش های اخیر شیلی در پاسخ به سؤال درباره دستاوردهای آلنده و پینوشه در عرصه توسعه و اقتصاد ادعا شده بود : بدون شک پیروزیت فعلی شیلی مرهون سیاست های اقتصادی است که در دوران پینوشه و به دست پسران شیکاگو صورت گرفت. این سیاست ها شیلی را از پرتگاه خطرناکی دور کرد و به یکی از اقتصادهای پیروز دنیا تبدیل کرد. اگر شک داریم که سیاست های آلنده پیروز تر بود یا برنامه های اقتصادی دوران پینوشه، می توانیم کوبای کاسترو را با شیلی مقایسه کنیم. کاسترو و آلنده دو دوست و همفکر و متحد بودند که برنامه های کاملاً مشترکی برای دو کشور داشتند. آلنده بعد از سه سال با کودتا سرنگون شد اما کاسترو به حکومتش ادامه داد. کاسترو بسیار بیشتر از آلنده از هم وطنانش قربانی گرفت و روشنفکران هم کاملاً از او حمایت می کردند. درنهایت ببینید دستاورد او و همفکرانش برای کوبا چیزی جز عقب ماندگی و فقر هست؟ امری که کاسترو بعد از نیم قرن و در روزهای آخر عمرش به آن اعتراف کرد اما اعترافی دیرهنگام و تقریباً بی فایده که برای کوبایی ها نان وآب نمی گردد؛ اما شیلی در کنار کوبا و در کنار ونزوئلای هوگو چاوزی همانند نگینی می درخشد .

در این اعتراضات اخیر شیلی، از جوانان، افراد سالخورده، فقرا و اعضای طبقه متوسط ولی پاسخ متفاوتی می شنویم. آن ها می گویند آنچه ما را متحد نموده و به خیابان ها آورده ناامیدی و به ستوه آمدن از مدل نئولیبرال توسعه اقتصادی است که زمینه رشد اقتصادی را فراهم نموده است اما در سیستم بهداشت و درمان و آموزش تبعیض گسترده مشاهده می گردد یعنی یک اقلیت کوچک بیشترین سود را از این سیستم می برند و بقیه مردم در تنگنا هستند. مردم برای دیدار با یک پزشک متخصص باید یک سال در انتظار باشند و بازپرداخت وام های دانشجویی گاه تا 40 سالگی یا 50 سالگی فرد ادامه پیدا می نماید. درواقع نابرابری خطر بزرگی بوده که در سال های اخیر افزایش یافته و اکنون ثبات سیاسی شیلی را در معرض خطر قرار داده است. مردم عادی در شیلی هرماه میزان بالایی پول برای دوران بازنشستگی پرداخت می نمایند، اما سود این پول طی سال های طولانی به جیب شرکت های بیمه می رود و در دوران بازنشستگی فرد، مستمری بسیار پایین به او پرداخت می گردد که تنها 30 درصد مخارج وی را تأمین می نماید. در بخش های دیگر ازجمله آموزش، حمل و نقل عمومی، بهداشت و درمان و... شرایط برای مردم خوب نیست .

برای توسعه اقتصادی ایران سال ها است که مدل نئولیبرال توسعه اقتصادی تجویز می گردد و ناامید از فرایند فعلی، جهت حرکت ایران را بیشتر نزدیک به ونزوئلا می دانند تا شیلی . این نوشتار در مقام بیان حکم درست و نادرست راجع به این گزاره نیست؛ بلکه در مقام بیان این نظر است که از سابقه اصلاحات اقتصادی و تحولات شیلی ازیک طرف و از عدم اجرا یا تأخیر در اجرای کامل مدل نئولیبرال توسعه اقتصادی در ایران از طرف دیگر، سیاست گذار ایرانی می تواند مزیت عقب ماندگی ببرد . مزیت عقب ماندگی به آن معنا است که کشورهای خط شکن هزینه تجربه های جدید و هزینه خطاهای مربوط به جهت توسعه را پرداخت نموده اند و کشورهای دیگر می توانند با پرداخت هزینه کمتر، از تجربه ها و دستاوردهای آن ها بهره ببرند و اگر هوشیار باشند فرصت های تازه ای را به چنگ آورند .

کاروان جنون آلنده

روبرتو بلانیو، آریل دورفمان، ایزابل آلنده نویسندگان مطرح شیلیایی که آثار متعددی از آن ها نیز به فارسی ترجمه و منتشر شده است و شماری دیگر از نویسندگان و روشنفکران چپ گرای آمریکای لاتین در روایت ها و داستان هایشان پُر به جنایت ها و قساوت های دیکتاتور نظامی پینوشه پرداخته اند. این نویسندگان به درستی و خلاقانه جنایت های دیکتاتور پینوشه را روایت نموده اند، اما همه واقعیت نزد این نویسندگان و روشنفکران چپ گرا نیست. کتاب توسعه و بازار در برابر پوپولیسم؛ نگاهی به تجربه شیلی نوشته نجات بهرامی، نشر انتخاب به استناد آمار، اسناد و تحلیل های اقتصادی و سیاسی به مخاطب نشان می دهد، نه آن طور که جریان های چپ گرا می گویند، سالوادور آلنده قدیسی معتقد به دموکراسی و توسعه است و نه پینوشه؛ به رغم دیکتاتوری و شقاوتش، فردی علیه توسعه اقتصادی است. سالوادور آلنده و سقوط حکومت او همچنان بعد از گذشت دهه ها اشک اندوه بر چشم کسانی از چپ های وطنی می آورد و از رفیق سالوادور یاد می نمایند، بدون آنکه از تصمیم ها، اقدام ها و فعالیت های دوره حکمرانی این سیاستمدار کمونیست و تبعات اعمالش در اقتصاد و آزادی های مدنی و سیاسی شیلی حرفی به میان بیاورند و با گزاره ای چون سالوادور آلنده را با کودتا بر کنار کردند و مجال کار به او ندادند، منتقدان وی را به سکوت دعوت می نمایند .

روبرتو بلانیو، آریل دورفمان، ایزابل آلنده نویسندگان مطرح شیلیایی و شماری دیگر از نویسندگان آمریکای لاتین هر چه در رسوا کردن پینوشه و جنایت هایش سنگ تمام گذاشتند، در لاپوشانی و پنهان کردن اقدام های خلاف قانون و همچنین فعالیت های سرکوبگرانه رفیق سالوادور گوی سبقت را از یکدیگر قاپیدند؛ متعرض رفیق سالوادور نشدند که با توسل به دموکراسی و آرای عمومی به قدرت برکشیده شد و از فردای دوران زمامداری اش کمر به قتل دموکراسی بست. موضوعی که نجات بهرامی در مقدمه کتابش به آن پرداخته و در این باره می نویسد: روشنفکران شیلی هیچ گاه متعرض سیاست های غلط سالوادور آلنده نشدند و از ماجرای شیلی دوگانه خیر و شر ساختند. بیشتر مدافعان آلنده با استناد به انتخابات سال 1970 آلنده را فردی دموکرات و دولت وی را برآمده از یک انتخابات دموکراتیک می نامند اما به اقدامات ضد دموکراتیک آلنده اشاره ای نمی نمایند که از فردای ریاست جمهوری او شروع شد. در همایش های حزب مدافع آلنده نیز به صراحت بر عبور از قانون اساسی و تضاد دموکراسی با برنامه ها و اهداف حزب تأکید می شد و دموکراسی را تنها ابزاری برای به چنگ آوردن قدرت به منظور اجرای برنامه های سوسیالیستی تعبیر می کردند .

از میان بی شمار چهره های چپ گرا در سیاست و فرهنگ شیلی که متعرض سیاست های رئیس جمهور سالوادور آلنده شد، ادواردو فری مونتالو رئیس جمهوری قبلی شیلی بود. او در به قدرت رسیدن آلنده نقش مهمی داشت و متحد او بود اما در اعتراض به سیاست های اشتباه آلنده میانه راه از او جدا شد. مونتالو بعدها دوره زمامداری او را کاروان جنون نامید. هواداران آلنده به صراحت قواعد دموکراتیک را به سخره گرفته و رویه ای تهاجمی در پیش گرفتند. در 22 اوت 1973 مجلس نمایندگان به این نتیجه رسیدند که رژیم آلنده به طور فراگیر عناصر اساسی و صندلی قانون را نابود نموده است. در این روز قطعنامه ای در مجلس نمایندگان شیلی در ارتباط با برنامه های مخرب آلنده صادر شد که در آن دولت آلنده به کنترل یک جانبه تلویزیون و رسانه ها، کوشش برای پایمال کردن نظام قانونی کشور، عدم اجرای تصمیم های قضایی اتخاذشده علیه هوادارانش، واردکردن فشار اقتصادی علیه رسانه های منتقد، تحویل سلاح به هواداران حزب سوسیالیست، سرکوب غیرقانونی کارگران معدن، کوشش برای ایجاد پلیس و ارتش مخصوص و وابسته به خود و نیز جلوگیری غیرقانونی از مهاجرت اتباع شیلی به خارج از کشور متهم شد. برای جریان های روشنفکر چپ گرا کیفرخواست بلندبالای مجلس نمایندگان شیلی اصلاً مهم نیست و می توانند در سکوت از کنار آن گذر نمایند؛ اما در عوض برای این جریان ها انتخابات سال 1970 مهم است تا آلنده پیروز انتخابات و برآمده از آرای عمومی را خیر مطلق تلقی نمایند و پینوشه برآمده از کودتا را مصداق تمام شرارت ها بدانند .

نجات بهرامی در کتاب خود نشان می دهد چگونه شیرازه سیاست و اقتصاد در شیلی در سه سال حکمرانی رفیق آلنده از هم می پاشد . نرخ تورم در سال خاتمهی ریاست جمهوری آلنده از 500 درصد هم فراتر رفته و بعضی منابع حتی این نرخ را فراتر از 700 درصد اعلام نموده اند. او مدعی است کمونیست ها وقتی نتوانستند در دوره آلنده راه به جایی ببرند و طرفی ببندند به جنازه رفیقشان متوسل می شوند و افسانه هایی برای رسوایی پینوشه پیش می کشند. حال آنکه برای رسوا کردن پینوشه در جنایت و کشتن مخالف هایش احتیاج به افسانه سازی پیرامون مرگ آلنده نیست. طرفدارهایش ازجمله رفیق فیدل کاسترو انگار خجالت می کشیدند بگویند آلنده پس از فتح کاخ ریاست جمهوری به دست کودتاچیان خودکشی نموده است و دنبال آن بودند تا مرگ رئیس جمهور محبوبشان را هم به پینوشه نسبت بدهند .

نقش میلتون فریدمن در شیلی دوران پینوشه

در سال 1974 ژنرال پینوشه اولین سال حکومتش را شروع کرد اگرچه این نرخ به 400 درصد کاهش یافت اما هنوز بسیار بالا بود . ژنرال پینوشه دست به دامن اقتصاددانان غیرنظامی شد. شاگردان میلتون فریدمن (دانش آموختگان دانشگاه شیکاگو) در سال های بعد تورم را پله پله کاهش دادند تا اینکه به نرخ تقریباً ثابت زیر پنج درصد رساندند. این نرخ تورم تا خاتمه دولت پینوشه و حتی سال های بعد هم در اقتصاد شیلی ماندگار شد .

میلتون فریدمن (Milton Friedman) معتقد بود اگر اداره صحرا را هم به دولت بسپاریم، بعد از چند سال با کمبود شِن روبه رو خواهیم شد . او در خصوص نقش خود در شیلی می گوید: زمانی که آلنده در شیلی سقوط کرد و یک دولت جدید به ریاست پینوشه سرکار آمد. در همان زمان، به طور تصادفی، تنها اقتصاددانان در شیلی که ارتباطشان با آلنده خدشه دار نشده بود گروهی تحصیل نموده در دانشگاه شیکاگو بودند که به بچه های شیکاگو معروف شده بودند. دانشگاه شیکاگو برای سال های متمادی با دانشگاه کاتولیک شیلی ارتباط داشت که طبق آن دانشجویان خود را به شیکاگو می فرستادند و ازاینجا کسانی می رفتند تا رشته اقتصاد را سازمان دهی نمایند. من در دانشگاه کاتولیک شیلی صحبت کردم. بیشتر محافل روشنفکری و نخبگان، جانب آلنده را می گرفتند و مخالف پینوشه بودند. ازاین رو آن ها من را یک خائن می دیدند که در شیلی سخنرانی کردم. عنوان سخنرانی من شنمایندگی آزادی بود. اساس بحث من این بود که آزادی بسیار شنماینده بوده و آنچه بیش از هر چیز دیگری آزادی را نابود می نماید کنترل مرکزی است. تأکید سخنرانی این بود که بازارهای آزاد، تمرکزگرایی سیاسی و کنترل سیاسی را تضعیف می نماید. شیلی یک نقطه عطف بود اما نه به این دلیل که نخستین مکانی بود که نظریه شیکاگو را به اجرا درآورد؛ زیرا انگلستان پیش تر در قرن نوزدهم نظریه شیکاگو را به اجرا گذاشت. آمریکا در قرن نوزدهم و بیستم نظریه شیکاگو را به اجرا گذاشته بود. اهمیت آن از جنبه سیاسی بود نه جنبه اقتصادی. نخستین موردی بود که یک جنبش به سمت کمونیست جای خود را به یک جنبش به سمت بازارهای آزاد داد. اصول اساسی سازمانی در نظامیان تقریباً مخالف اصول سازمانی اساسی یک بازار آزاد و یک جامعه آزاد است و مسئله واقعاً قابل ملاحظه درباره شیلی این است که نظامیان، ترتیبات بازار آزاد به جای ترتیبات نظامی را قبول کردند. اقتصاد شیلی خیلی خوب شد اما مهم تر اینکه انتها یک جامعه دموکراتیک جای دولت مرکزی و گروه نظامی را گرفت؛ بنابراین نکته مهم در خصوص شیلی این است که بازارهای آزاد توانست راه را برای جامعه آزاد باز کند .

وی می گوید وقتی از چین کمونیست برگشت نامه ای به روزنامه استنفورد نوشت و اظهار کرد عجیب است که دقیقه همان صحبت هایی که در چین کردم را در شیلی هم کردم. آنچه در شیلی گفتم باعث تظاهرات بسیاری علیه من شد. هیچ کس با آنچه در چین گفتم مخالفتی نکرد .

بازارمحوری بعد از آلنده

شالوده سیستم بازارمحور اقتصادی شیلی در قانون اساسی 1980 پینوشه است. طبق این قانون اساسی، امکان خصوصی سازی تمام بخش های اقتصاد وجود دارد. خاتمه دیکتاتوری پینوشه در سال 1990 ، با یک خواست تعیین اتمام بخشیدن به حاکمیت ارتش همراه شد؛ اما چپ ها به رهبری سالوادور آلنده که با کودتای پینوشه از کار برکنار شده بودند پس ازآن نتوانستند دیگر به قدرت بازگردند. ادعا می گردد در سال های اخیر دولت هایی که به طور دموکراتیک انتخاب شده اند؛ چه چپ گرا و چه راست گرا ، اصول بازار آزاد را پیاده نموده اند .

توجه خاص ایالات متحده آمریکا با از بین بردن تعرفه ها و موانع تجارت خدمات و ایجاد بازار باز نیز با اجرایی شدن موافقتنامه تجارت آزاد (Free Trade Agreement: FTA) از اول ژانویه 2004 هم شامل شیلی شده است . در سال 2010 شیلی به عضویت سازمان توسعه و همکاری اقتصادی (OECD) درآمد. قبل از شیلی، تنها مکزیک در منطقه آمریکای لاتین توانسته بود به عضویت این سازمان درآید . بنیاد هریتیج (The Heritage Foundation) مهمترین اصلاحات اقتصادی در شیلی در 30 سال گذشته را تجارت آزاد، تعرفۀ کم بر واردات و باز کردن درهای بازارش به روی بقیه دنیا دانسته است .

شیلی با سرانه فراوری ناخالص داخلی اسمی (079 16 دلار آمریکا) در رتبه 51 دنیا قرار گرفته است. با استناد به شاخص آزادی اقتصادی (Economic Freedom of the World) موسسه فریزر (Fraser Institute) ، شیلی هجدهمین امتیاز برتر آزادی اقتصادی (75.4) را در دنیا دارد. در سه دهه اخیر یعنی از زمان خاتمه دوران حاکمیت دیکتاتوری پینوشه، حاکمیت دموکراسی و مدرنیزه سازی کشور ادامه یافت و میزان فقر کاهش یافت . فقر در شیلی درصد نسبتاً کم 4. 14 درصد را دارد که پایین تر از ایالات متحده است .

نوازندگان سازهای خود را در مقابل کتابخانه ملی شیلی در سانتیاگو به اعتراض بالابرده اند .

بازگشت به آلنده

گفته می گردد مشکل فعلی شیلی از این آمار پیروزیت فوق الذکر نیست؛ بلکه از نابرابری درآمدی (Income Inequality) این کشور است که همین امر به تنهایی حدود 10 درصد از مردم را به فقر سوق داده است. میزان نابرابری با شاخص جینی (GINI Index) نشان داده می گردد. عدد صفر در شاخص جینی نشان دهنده برابری کامل (Perfect Equality) و عدد 100 در شاخص جینی نشان دهنده نابرابری کامل (Perfect Inequality) است . شاخص ضریب جینی 2015 شیلی (بر طبق برآورد بانک دنیای) 70. 47 بوده است. از سال 1986؛ طی 28 سال گذشته، این شاخص در سال 1990 به حدبیشترِ 30. 57 و در سال 2013 به حداقلِ 30. 47 رسیده است. شیلی اگرچه از نظر شاخص جینی بهبود نشان می دهد، اکنون ا ز لحاظ نابرابری بدترین شرایط را در بین کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی (OECD) دارد .

بر روی سازهای نوازنده های معترض شیلی نوشته شده: بهره کشی بیشتر، ممنوع .

مردم عادی مشاهده می نمایند هرروز ثروت گروهی کوچک در حال افزایش است درحالی که شرایط اقتصادی آن ها بدتر می گردد. سانتیاگو تایمز عدم آموزش و فقدان فرصت را از مقصران این نابرابری در شیلی شناخته است. اجرای برنامه های اقتصادی طی چند سال اخیر لازم بود، اما کافی نبوده و مردم عادی جامعه شیلی از فواید رشد اقتصادی به اندازه ای که انتظار داشتند بهره مند نشده اند . روسای جمهوری از جناح های چپ و راست در مسند قدرت قرارگرفته اند اما نسل جدید به صاحبان قدرت اطمینان نداشته و خواستار برابری بیشتر و رفاه اجتماعی فراگیرتر بوده است. معترضان شیلی بر این نظر هستند که ثروتمندان آن ها را تحت انقیاد و تسلط خود درآورده اند و وقت آن است که این شرایط خاتمه یابد. عامل مهم خشم مردم این است که توهم رشد پایدار ازمیان رفته و آن ها ناامید شده اند و به این نتیجه رسیده اند که اقدامات دولت به نفع مردم عادی نیست. درواقع مخالفت با نابرابری، آن ها را متحد نموده است . خواست آن ها که شامل سیستم رفاه اجتماعی منصفانه، حفاظت از محیط زیست و مبارزه با فساد است با آنچه دولت به دنبال آن است سازگار نیست .

میراث نابرابری پینوشه

آنچه در شیلی در حال وقوع است، در بسیاری از کشورهای دیگر که در جهت رشد اقتصادی و توسعه اجتماعی حرکت نموده اند، اتفاق افتاده و یک عامل مشترک در تمامی این کشورها آن است که توسعه اقتصادی و اصلاحات اجتماعی و سیاسی با تمرکز بر برابری تمامی مردم انجام نشده و نابرابری ها افزایش یافته است. مردم مدتی تحمل می نمایند و امیدوار هستند وعده های دولت هرچه سریع تر تحقق یابد؛ اما پس از مدتی ناامید می شوند و هر عامل کوچک ازجمله افزایش قیمت بلیت، مترو و اتوبوس جرقه ناآرامی های بلندمدت را روشن می نماید. در بسیاری از موارد، وقتی ناآرامی ها شروع می گردد، دیگر برای دولت خیلی دیر است که بخواهد اصلاحات موردنظر مردم را اجرا کند درنتیجه شاهد سقوط دولت، انتخابات زودهنگام یا وارد شدن لطمات بزرگ به اقتصاد کشور هستیم .هنگام اجرای برنامه های توسعه ای باید به تمامی جنبه های آن توجه داشت در غیر این صورت برنامه ها به شکل غیرمتوازن اجرا می شوند و در نهایت اعتراض های مردمی شروع می گردد. در شیلی رشد 3 درصدی قیمت بلیت مترو برای شروع ناآرامی ها کافی بود .

حوزۀ اقتصاد و به طورکلی فضای سیاست گذاری حوزۀ نظریه پردازی صرف نیست. حوزۀ خضوع در برابر حقیقت بسیار پیچیده ای به نام انسان و جامعه انسانی و یادگیری مستمر از داده ها و تجربه هاست؛ به طوری که لزوم سیاست گذاری بر مبنای داده ها و بر اساس یادگیری مستمر و تدریجی را اصلی ترین درس نوبل اقتصاد سال جاری دانسته اند . میراث نابرابری دیکتاتوریِ(Dictatorships Legacy of Inequality) و اعتراضات اخیر ناشی از آن در شیلی نشان می دهد که رشد اقتصادی صِرف کافی نیست. به همین دلیل شعار فراگیر کشور شیلی این روزها این شده است که : مساله، این 30 پزو (معادل 4 سنت) نیست، مسالۀ 30 سال (انباشت نارضایتی) است.

منبع:فارس

،

dorezamin.com: دور زمین | سفر به دور زمین هیچوقت اینقدر آسون نبوده! تور ارزان، تور لحظه آخری، اروپا، تور تایلند، تور مالزی، تور دبی، تور ترکیه