شهرت جهانی موزه ملی تاریخ علوم پزشکی، اعلام 3 شرط اساسی برای ثبت موزه های دانشگاهی در ایکوم - مجله یک کامپیوتر

فاطمه احمدی در گفت وگو با خبرنگار خبرنگاران با اشاره به اینکه ساختمان موزه 160 الی 170 سال پیش، در زمان قاجار و به دست امیرکبیر ساخته شده است، گفت: این منطقه به علت آن که در حیطه املاک امیرکبیر بوده، امیرآباد نام گرفته است.

وی کاربری اولیه بنای این موزه را کالسکه خانه شاهی و کاروان سرا عنوان و تشریح کرد: این بنا یک بار در دهه 50 از سوی مهندس بهنیا مرمت شد؛ بدین منظور که به باشگاه اساتید و دانشجویان دانشگاه تهران تغییر کاربری دهد. در حالی که این پروژه بعد از انقلاب اسلامی متوقف می گردد.

کارشناس موزه ملی تاریخ علوم پزشکی با اشاره به اینکه بنای فعلی موزه در دهه 70 به مهدکودک دانشگاه تهران تغییر کاربری داده است، ادامه داد: در آن موقع بنا به ثبت ملی می رسد. در بین سال های 78 تا 80، تفاهم نامه هایی بین دانشگاه علوم پزشکی تهران و سازمان میراث فرهنگی به امضاء می رسد و در نهایت در سال 80، موزه ملی تاریخ علوم پزشکی افتتاح می گردد.

شهرت دنیای جمجمه دختر 13 ساله در موزه

احمدی در ادامه ابتدا به بخش دیرین انسان شناسی این موزه پرداخت و شرح داد: در این بخش 30 جمجمه 5 هزار ساله و یک جسد مومیایی طبیعی نگهداری می گردد. در بین این جمجه ها، جمجمه دختر 13 ساله موجود و از شهرت دنیای برخوردار است؛ در حفاری های اواخر دهه 50، جمجمه ای یافت شده که با سایر جمجمه ها متفاوت است.

وی با بیان اینکه وجود سوراخی مثلثی شکل در این جمجمه نظر باستان شناسان را به خود جلب نموده است، گفت: طی آزمایش های بعدی معین شد این دختربچه به بیماری هیدروسفالی مبتلا بوده و جمجمه بزرگتری داشته است؛ از این رو پزشکان سوراخی مثلثی شکل در جمجمه ایجاد نموده اند تا مایع مغزی-نخاعی اضافی متراکم شده در استخوان جمجمه، خارج گردد.

عضو بورد تخصصی کمیته موزه های دانشگاهی افزود: بر این اساس جمجمه دختر 13 ساله، نخستین جمجمه جراحی شده به حساب می آید و از اهمیت بسزایی در تاریخ علم پزشکی برخوردار است؛ به خصوص آن که دختربچه بعد از این عمل جراحی، درمان شده و یک سال بیشتر زنده می ماند.

احمدی با اشاره به اینکه مومیایی در این بخش ارتباط چندانی به ماهیت موزه ندارد، شرح داد: این مومیایی مربوط به یک خانم 65 ساله است که به صورت طبیعی و نه روش های معمول در مصر، مومیایی شده است. در کشور تعداد انگشت شماری مومیایی وجود دارد که همه به روش طبیعی مومیایی شده اند؛ هوای خشک و نمک زیاد در منطقه باعث شده جسد این زن 65 ساله از آن موقع تاکنون، باقی بماند.

نمایش ابزار و ادوات پزشکی در بخش مردم شناسی

وی درباره بخش مردم شناسی این موزه تشریح کرد: در این بخش ابزار و ادوات پزشکی دوره قاجار از جمله کیف حکیم باشی و برخی ادوات مورد استفاده در درمان را به نمایش گذاشته ایم. همچنین در این بخش دو تصویر از ابن سینا و خواجه نصیرالدین طوسی (اثر ابوالحسن صدیقی، شاگرد کمال الملک) در ابعاد یک متر در 3 متر را به نمایش گذاشته ایم که البته به سفارش انجمن آثار و مفاخر ملی طراحی شده، از مجموعه دانشگاه به موزه منتقل شده است.

کارشناس موزه ملی تاریخ علوم پزشکی با بیان اینکه تصویر فوق از ابن سینا از روی اسناد و شواهد نقاشی شده و در سطح دنیا قابل شناسایی است، به نمایشگاه دکتر عدل و دکتر قریب در این موزه اشاره نمود و شرح داد: دکتر عدل، بنیان گذار جراحی نوین و دکتر قریب، بنیان گذار طب اطفال در ایران است. دکتر میر نیز به عنوان بنیان گذار جراحی و تقریباً هم زمان با دکتر عدل، مطرح بوده که عکس هایی از ایشان نیز در نمایشگاه دکتر عدل موجود است.

قدیمی ترین نسخه طب المنصوری رازی در موزه

احمدی سپس به بخش اسناد در این موزه پرداخت و تشریح کرد: در این بخش تعداد زیادی از اسناد قاجاری، 45 نسخه خطی و 15 نسخه چاپ سنگی موجود است. در بین نسخ خطی، کتاب طب المنصوری رازی از اهمیت بیشتری برخوردار است. این کتاب 60 سال بعد از رازی و از سوی شاگرد ایشان نوشته شده است.

وی درباره کتاب فوق اظهار کرد: نسخه طب المنصوری موجود در موزه، مربوط به 1000 سال پیش (200 سال بعد از رازی) بوده و از آنجا که این کتاب بارها بازنویسی شده، این نسخه قدیمی ترین نسخه آن در دنیا به شمار می آید.

نمایشگاه پروفسور شمس شریعت تربقان، حلقه مفقوده تاریخ علم پزشکی

عضو بورد تخصصی کمیته موزه های دانشگاهی همچنین به نمایشگاه پروفسور شمس شریعت تربقان به عنوان بنیان گذار پاتولوژی نوین اشاره و توضیح داد: ایشان در موزه به عنوان سرطان شناس معرفی شده اند. البته باید توجه داشت که در زمان ایشان (متولد 1305) پاتولوژیست های دیگری هم مطرح بوده ، اما ایشان به تاریخ پزشکی نیز علاقه مند بوده اند. در سال 83، 84 یادداشت های پروفسور شریعت در قالب کتاب هایی از جمله نخستین ها، تأثیر پزشکی ایرانی بر پزشکی غربی و ... گردآوری شده که به نوعی حلقه مفقوده تاریخ علم پزشکی به شمار می آید.

نمایش ادوات پزشکی از رده خارج شده در 4 غرفه

احمدی با اعلام اینکه چهار غرفه در این موزه به ابزار و ادوات پزشکی از رده خارج شده اختصاص یافته است، گفت: غرفه اول مربوط به ادوات دامپزشکی بوده و تصویری که از آناتومی بدن اسب در این غرفه به نمایش درآمده، نقطه عطفی در تصاویر آناتومی به شمار می آید.

وی غرفه دیگر در این موزه را مربوط به چشم پزشکی دانست و شرح داد: این غرفه به محمدقلی شمس (فرزند لسان الحکما)، چشم پزشک سنتی و کسی که اولین عینک را ساخته، اختصاص یافته؛ او همچنین اولین عمل جراحی بر روی قرنیه چشم را انجام داده است.

کارشناس موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ضمن اشاره به خدمات خانواده شالچی به چشم پزشکی ایران که در غرفه فوق بدان نیز پرداخته شده، به غرفه دندان پزشکی پرداخت و تشریح کرد: این غرفه با همکاری مصطفی مصفا و دکتر اسلامی راه اندازی شده که این ها به عنوان پیشکسوتان این عرصه، مجموعه ای از یونیت ها، وسایل دندان پزشکی، قالب گیری و ...را در موزه گردآوری و به نمایش گذاشته اند.

احمدی غرفه چهارم را قدیمی ترین داروخانه مدرن ایران بیان کرد و در این باره شرح داد: وزارت جنگ این دواخانه را که بعدها دواخانه دکتر نظامی نام گرفت، 160 الی 170 سال پیش از اتریش خریداری کرد. بعد از مرگ عبدالحسین خان نظامی و نیز مرگ فرزندش امیرهوشنگ نظامی، این داروخانه به شکل غیرمستقیم از سوی همسر هوشنگ اداره می گردد. بعد از انقلاب اسلامی و به دنبال متروکه شدن داروخانه، این خانم در سال 62 تجهیزات داروخانه را تحویل گرفته و به دانشکده داروسازی می دهد. 10 سال بعد در سال 82، مجموعه فوق به موزه اهدا شده و عنوان قدیمی ترین داروخانه مدرن ایران را از آن خود می نماید.

وی افزود: همچنین مجموعه ای در وسط موزه، حاوی 163 قلم اشیای موزه ملی ایران از قبیل شیشه های مورد استفاده در داروسازی، سفال های مورد استفاده در نگهداری ترکیبات دارویی، نیشترهای برنزی جراحی و ...، طبق یک تفاهم نامه به موزه انتقال داده شده که کارهای پژوهشی خوبی بر روی آن ها صورت گرفته است.

اطلاعات آرشیوی موزه، بستری برای مطالعات پژوهشگران

کارشناس موزه ملی تاریخ علوم پزشکی بازدیدکنندگان این موزه را گروه های دانش آموزی و دانشجویی و نیز محققان در شاخه های مختلف دانشگاهی دانست و گفت: در موزه برنامه های مختلفی برای دانش آموزان کلاس پنجم به بالا و بر اساس کتب درسی ترتیب داده شده است.

احمدی، سالن کنفرانس در این موزه را محلی برای گردهمایی های مختلف در سطح اعضای هیات علمی، دانشجویان پزشکی و محققان این حوزه دانست و اظهار کرد: در موزه سعی نموده ایم به وسیله ارائه اطلاعات آرشیوی، بستری برای مطالعات پژوهشگران فراهم کنیم که البته تنوع اشیاء در موزه باعث تنوع روینمودهای پژوهشی نیز شده است.

شناسایی حدود 30 موزه دانشگاهی در کشور/برخی شرایط ثبت در کمیته را ندارند

عضو بورد تخصصی کمیته موزه های دانشگاهی با اشاره به بیش از 3 هزار موزه دانشگاهی در دنیا که تنها 10 درصد آن ها مربوط به حوزه پزشکی است، تشریح کرد: 418 موزه دانشگاهی در آسیا وجود دارد که 11 مورد آن، موزه دانشگاهی پزشکی است.

احمدی در همین زمینه، عضویت 7 موزه دانشگاهی ایران در کمیته بین المللی موزه های دانشگاهی (زیرمجموعه ایکوم، شورای بین المللی موزه ها) را یادآور شد و گفت: در این میان موزه دانشگاه علوم پزشکی بوشهر و موزه ملی تاریخ علوم پزشکی، مربوط به حوزه پزشکی هستند.

وی تأکید کرد: هیچ کدام از کمیته های ایکوم، موزه های خودشان را بر روی سایت و طبق نقشه دنیای نشان نداده اند؛ در حالی که در کمیته موزه های دانشگاهی، موزه های عضو از جمله 7 موزه دانشگاهی در ایران در نقشه معین شده اند.

کارشناس موزه ملی تاریخ علوم پزشکی شرایط ثبت و ضبط موزه های دانشگاهی در پایگاه اطلاعات موزه های دانشگاهی را اداره مستقیم موزه از سوی دانشگاه و در دل دانشگاه بودن (با توجه به هدف معرفی هویت و تاریخ دانشگاه)؛ تأیید طرح محتوایی و سناریوی موزه از طرف اداره کل موزه ها و در نظر گرفته شدن مکان ثابتی برای موزه عنوان و تأکید کرد: این سه اصل برای ثبت 7 موزه قبلی لحاظ شده و از این به بعد هم سیاست کمیته فوق همین خواهد بود.

احمدی در سرانجام یادآور شد: تاکنون به عنوان تنها عضو برد کمیته موزه های دانشگاهی در کشور، حدود 30 موزه دانشگاهی شناسایی نموده ام که برخی از آن ها شرایط ثبت در کمیته را ندارند.

dorezamin.com: دور زمین: آشنایی با زیبایی های دنیا در مجله گردشگری