خبرنگاران میدانگاه فرهنگی اصفهان، در غبار فراموشی و بی مهری - مجله یک کامپیوتر

پنجاه سال پیش میدانگاهی مقابل هتل عباسی ساخته شد، میدانگاهی به نام مجموعه عباسی در پیوند با هتلی که از دل کاروانسرای صفوی مادرشاه بازآفرینی شد. فضای باز و ساختمان مجموعه عباسی، با معماری ایرانی اسلامی، هم چشم اندازی برای هتل عباسی و هم پیشخوانی برای خدمات پذیرایی، فرهنگی و فروش صنایع دستی به گردشگران بود؛ جایی که بعدها به مرکز فروش کتاب و بیشتر به پاتوق کتاب خوان ها تبدیل و با همین کارکرد فرهنگی شهره شد.

مجموعه عباسی صندلی ویژه ای در حافظه جمعی اهل کتاب اصفهان دارد. کارکرد فرهنگی این مکان موجب شده تا با ارزش گذاری فرهنگی و نه سابقه تاریخی در فرایند ثبت ملی قرار گیرد.

پیشتر اما مدیران هتل عباسی با جلب رضایت مدیران شهری قصد داشتند با تملک این مجموعه آن را به هتل عباسی 2 تبدیل نمایند که با پیگیری فعالان میراث فرهنگی اصفهان و رسانه ها منتفی شد اما گرچه این خطر از بیخ گوش این مجموعه گذشته، شرایط چندان مطلوبی ندارد و احتیاج به توجه جدی شهرداری به عنوان متولی اصلی فضاهای شهری دارد.

میدانگاه عباسی، در غبار فراموشی

به عقیده کارشناسان معماری و شهرسازی ساختمان مجموعه عباسی در پیوند با هتل عباسی و البته چهارباغ احتیاج مبرم به بازسازی تخصصی و سنجیده به دور از اقدامات شتابزده دارد. مجموعه فرهنگی عباسی در سالهای گذشته توانسته بود به عنوان مکانی برای گردهمایی و میدانگاهی، توجه دنیاگرد ها و کتابخوان های اصفهان را جلب کند و حالا کم کم با فرسودگی و کمبود رسیدگی ها در غبار بی توجهی و بی مهری نهاده شده است.

گرچه این مجموعه در دهه پنجاه شمسی توسط شهرداری ساخته شده اما با واگذاری سرقفلی فروشگاه ها، حالا با تعدد مالکان روبه رو است و شهرداری می گوید هیچ برنامه ای برای بازسازی و بازسازی آن ندارد.

آن طور که معاون شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان به خبرنگار خبرنگاران گفته شهرداری در ماه های اخیر در حال اجرا مطالعات آسیب شناسی در خصوص مجموعه فرهنگی خدماتی عباسی است. مطالعاتی که به گفته سید احمد حسینی نیا قرار است به آسیب شناسی بناهای این مجموعه فرهنگی و راهکارهایی برای رونق بخشی هرچه بیشتر آن بپردازد.

معاون شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان در عین حال می گوید که در بحث مالکیت مجموعه عباسی اختلاف نظر وجود دارد و همه آن مربوط به شهرداری نیست. به گفته حسینی نیا بخش اول این گزارش مطالعاتی پیش از نوروز ارائه شده و هنوز هم این طرح در حال مطالعه است.

حسینی نیا با اشاره به اینکه برنامه ای برای تعمیر مجموعه عباسی ندارند به خبرنگاران گفت: این بنا از نظر تعمیر و نگهداری جای بحث دارد. طرح ما برای مجموعه عباسی صرفا یک طرح مطالعاتی در خصوص ایرادات، مسائل و راهکارها است و شهرداری برنامه ای برای تعمیر آن ندارد و بودجه ای هم در این باره اختصاص نداده است.

مخالفت صریح معاونت شهرسازی با تغییر کالبد مجموعه عباسی

این مسوول شهرداری بیشتر درباره طرح مطالعاتی مجموعه عباسی توسط معاونت شهرسازی و معماری اصفهان شرح داد؛ اینکه آنها با دریافت مشاور و انجام کار مطالعاتی قصد دارند به این موضوع بپردازند که چگونه می توان این مجموعه فرهنگی را به قرارگاه رفتاری تبدیل نمایند؟!

وی مجموعه عباسی را مطابق با تئورهای طراحی شهری، فضای گمشده ای می داند که باید آن را با حفظ شرایط موجود زنده کرد و سرزندگی اجتماعی بخشید: قرارگاه رفتاری مکانی است که در آن فعالیت های مشمول فضاهای شهری بر اساس موازین شرعی جمهوری اسلامی اتفاق بیفتد. وظیفه ما این است که ببینیم در این میدانگاه به عنوان یک قرارگاه رفتاری و اجتماعی بدون تغییر و دخل و تصرف در کالبد چه کارهایی می توان انجام داد.

معاون معماری و شهرسازی شهرداری اصفهان می گوید که مخالف صریح تغییر کالبدی مجموعه عباسی است و اینکه جریانی به راه افتاده که قرار است این مکان را شهرداری بکوبد و دوباره بسازد صحت ندارد: به دنبال پاسخ این سوال هستیم که چه کاری کنیم تا حضور طبیعی مردم را در این مکان بیشتر کنیم و با ایجاد قرارگاه رفتاری از حالت فضای گمشده بیرون بیاید.

یک قدم تا ثبت ملی مجموعه فرهنگی عباسی

بدنه سازی شرقی چهارباغ تجربه تلخی بود؛ هم برای شاهراه میراث فرهنگی اصفهان و هم برای شهرداری ای که بنا داشت با ساخت راسته ای از حجره ها به بازآفرینی و احیا در چهارباغ بپردازد. حالا با گذشت سالها و باز هم تجربه هایی از این دست در کف سازی چهارباغ، شهرداری اصفهان می گوید قصد ندارد آجری از مجموعه فرهنگی عباسی جابه جا کند.

مجموعه فرهنگی خدماتی عباسی نه به واسطه قدمت که به واسطه ارزش گذاری فرهنگی در حال ثبت ملی است. فهیمه زرگر، مسئول ثبت آثار اداره کل میراث فرهنگی اصفهان دراین باره به خبرنگاران گفت: پفراینده ثبت ملی مجموعه فرهنگی خدماتی عباسی در کمیته تخصصی ثبت، تایید شده اما هنوز ابلاغ نشده است.

زرگر در این باره اضافه کرد: مجموعه عباسی را به عنوان سایتی که روبه روی هتل عباسی و درگیر و هماهنگ با آن طراحی شده و به عنوان ارزش های فرهنگی ثبت خواهیم کرد.

به گفته این کارشناس ثبت میراث اصفهان فرایند ثبت ملی مجموعه فرهنگی خدماتی عباسی در گیرودار تبدیل سازمان میراث فرهنگی به وزارتخانه طولانی شده و حالا با گذشت یک سال و نیم از جلسه دفاعیه، ثبت ملی این اثر در جریان توجیح حکم است و باید بزودی از سوی دفتر ثبت اداره کل وزارتخانه به آنها ابلاغ گردد.

میدانگاه عباسی در پیوند با هتل عباسی و پیاده راه چهارباغ

محمود درویش، کارشناس شهرسازی و معماری نیز مجموعه فرهنگی عباسی را یکی از معدود فضاهای باز و عمومی شهر در کنار میدان نقش دنیا و میدان جلفا می داند که به همین منظور در سال های نخست دهه پنجاه طراحی و اجرا شده است. او دومین برنده مسابقه طراحی و معماری فضای مقابل هتل عباسی ست و بنا بود به همراه الیاس گبای برنده اول مسابقه، کار را پیش ببرند که این اتفاق نیفتاد و گبای به تنهایی طرحش را اجرا کرد.

درویش در گفت و گو با خبرنگار خبرنگاران از فکر ایجاد یک فضای باز یا پیشخوان در مقابل هتل عباسی به منظور تامین رستوران های بیشتر، مراکز فروش صنایع دستی و خدماتی به گردشگران در پنجاه سال پیش می گوید و اینکه در همان زمان هم فکر پیاده رو شدن چهارباغ هم مطرح بود: حتی در همان زمان، وقتی این مسابقه طراحی را گذاشتند، پیش بینی پیاده راه شدن چهارباغ هم مطرح بود. بنابراین در طرح های ارائه شده در آن مسابقه،چهارباغ به عنوان جهت پیاده راه پیش بینی شده بود .

این معمار شهرساز، میدانگاه عباسی در مقابل هتل قدیمی اصفهان را نقطه عطفی در پیاده راه چهارباغ می داند که در عین حال که جزیی از فضای عمومی خیابان آمادگاه بود می توانست بدون ترافیک،آرامش نسبی را برای دنیاگرد ها در پی داشته باشد. اینها از نظر او در زمره اهمیت هایی ست که این مجموعه فرهنگی داشته است.

داستان میدانگاه عباسی و طرحی که تحریف شد

درویش در ادامه گفت و گو با خبرنگاران از ماجرای ساخت این مجموعه می گوید: وقتی هتل عباسی را ساختند نمای بیرونی، طراحی مدرنی داشت که خیلی هماهنگ با بقیه هتل نبود و بنابراین دستور داده شد نمای دیگری هماهنگ با بافت تاریخی و قدمت کاروانسرای عباسی طراحی گردد. برای نمای بیرونی آقای الیاس گبای،معمار فارغ التحصیل دانشگاه تهران و بوزار پاریس برنده مسابقه شد و نمای هتل را طراحی کرد. بعد از آنکه این نما مورد توجه نهاده شد، به شهرداری اصفهان پیشنهاد شد خانه های مقابل هتل را خریداری و یک میدانچه طراحی و اجرا گردد.

مسابقه طراحی فضای مقابل هتل عباسی بعد از ایجاد گودبرداری ها سه برنده داشت که باز هم گبای اولین آنها بود و طرح او اجرا شد. اجرا اما به زعم درویش چون توسط شهرداری انجام شد کیفیت صد درصدی که انتظار می رفت را نداشت؛ بنابراین در چندین مورد در طرح گبای تغییرات اساسی داده شد.

اشاره درویش به باغچه های سبزی است که شاید در خلال عکس های قدیمی هنوز هم به یادگار مانده باشد. باغچه هایی که به دلیل ضعف اجرا و نبود امکانات برای ضدآب کردن هیچ گاه نتوانست پایدار بماند و در نتیجه حذف شد. علاوه بر باغچه های سبزی که حالا دیگر خبری از آنها در طبقه همکف و در فضای عمومی خیابان آمادگاه نیست، میدانگاه عباسی با استفاده از طرح گودال باغچه نمایی دیگر از بناهای ایرانی در نواحی مرکزی ایران را به نمایش می گذاشت. گودال باغچه ای در زیرزمین با حوضی که هنوز هم هست و گرداگرد آن کتابفروشی ها قرار دارند.

احتیاج مجموعه عباسی به یک طرح بازسازی سنجیده

عضو انجمن مفاخر معماری ایران با اشاره به پارکینگ معیوب مجموعه عباسی از احتیاج مبرم این میدانگاه شهری به بازسازی تخصصی و سنجیده گفت. وی دراین باره اضافه کرد: متاسفانه همواره کارهای ما باعجله است و این موجب افت کیفیت می گردد. عیوب مجموعه عباسی باید با یک طرح بازسازی سنجیده برطرف گردد. یکی از عیوب اصلی مجموعه عباسی پارکینگ، دوم راه های ورودی و سوم پله های طبقات بالا است.

این کارشناس شهرسازی معتقد است میدانگاه عباسی ارزش حفظ و نگهداری دارد و باید ثبت ملی گردد: بسیاری از ساختمان های دوران معاصر باید ثبت و از خطر تخریب محفوظ می شد که البته متاسفانه این مهم انجام نشده است.

گرچه ثبت ملی آثار تاریخی و فرهنگی نتوانسته نسخه ای برای حفاظت آنها بپیچد و تعداد زیادی از بناها و خانه ها با اینکه در فهرست میراث ملی کشور بودند به بهانه های مختلف تخریب و دست اندازی شدند اما شاید ثبت ملی مجموعه فرهنگی عباسی بتواند یاریی باشد برای نجات این میدانگاه از فرسودگی ای که سالهاست دامنش را گرفته و حالا نه شهرداری و نه میراث فرهنگی زیر بار بازسازیش نمی فرایند؛شهرداری به بهانه تعدد مالکین و میراث فرهنگی اصفهان هم به بهانه تعدد آثار تاریخی این شهر.

درویش در خاتمه گفت وگو با خبرنگاران از بایدهای بازسازی مجموعه عباسی می گوید و اینکه باید در طرح بازسازی از الیاس گبای، آرشیتکت مجموعه عباسی مشورت خواست و با یاری از افراد ذی صلاح کارنمودهای این میدانگاه را با توجه به احتیاج امروز تعدیل و تغییر داد.

مستند پلازا، راوی روزگار مجموعه عباسی

الیاس گبای معمار ایرانی و طراح میدانگاه عباسی حالا ساکن آمریکاست و نقشه های اصلی مجموعه عباسی را آنلاین در دسترس قرار داده. او در سال های اخیر راوی مستندی بوده که در خصوص مجموعه عباسی ساخته شده. نام مستند پلازااست؛ به معنی میدان و داستان مجموعه عباسی را در سی دقیقه روایت می نماید. این آرشیتکت ایرانی در مستند پلازا به جزئیات تازه ای از تاریخ شکل گیری بافت شهری ابتدای خیابان آمادگاه در اصفهان اشاره می نماید.

مستندپلازا ساخته امیربهادر جعفری است؛ جوانی که معتقد است میدانگاه عباسی نمونه ای کم نظیر در تاریخ معماری و طراحی شهری است و ضرورت مستندنگاری آن به تاریخ شهر و زندگی شهری گره خورده. مستند پلازا بعد ازسه سال، پاییز 1398 به خاتمه رسید و درهمین زمستان گذشته در خانه صفوی و موسسه رویش مهر در نشست های خواندن اصفهان معاصر به نمایش درآمد.

جعفری مستندش را راوی روزگار یکی از آثار معماری معاصر در اصفهان می داند که حال و روز چندان خوشی هم ندارد اما به خبرنگاران می گوید امروز داستان میدانگاه عباسی واضح و روشن، در پیش چشم ماست و همه چیز بستگی به اراده و توان مدیران شهری دارد.

مستند پلازا، نتیجه پروژه نسبت طولانی پراکنده نگاری و ثبت تصویری از میدانگاه عباسی است. جزییات معماری،آجرکاری، فضای فراخ میانی، گودال باغچه، رواق ها، غرفه های سه طرف و ایوان عریض طبقه فوقانی که امکان و احتمالات بی شماری برای مشاهده گری فراهم نموده اند.

جعفری بر این باور است که اتمسفر مدرن و در عین حال ایرانی میدانگاه عباسی چیزی نیست که در همه جای شهر بتوان آن را تجربه کرد. برای جعفری ابهاماتی در تاریخچه میدانگاه عباسی وجود داشت که با نشر یک دوره از تصاویر، منجر به ارتباط او با معمار پروژه یعنی الیاس گبای می گردد.

او به نقل از گبای، هتل عباسی را در میان همه هتل های خاورمیانه، نگین انگشتری می خواند؛ مساله ای که تا حدودی ایده وجود یک میدان معاصر و امروزی را در سوی دیگر خیابان، درست روبروی هتل، شرح می دهد.

جعفری با اشاره به شرایط نامساعد میدانگاه عباسی در گفت و گو با خبرنگار خبرنگاران اضافه کرد: ارزش های زیبایی شناسی و اهمیت تاریخی بافت ابتدای خیابان آمادگاه، خوانش دقیق و دوباره این گنجینه شهری را می طلبد. مدرسه چهارباغ، ساختمان شرکت بیمه ایران، هتل عباسی و میدانگاه عباسی مجموعه ای بی مانند از چهار قرن خلق فضای شهری را پدید آورده اند و مجموعه عباسی در این میان، بخشی از حافطه جمعی ساکنین شهر را شکل می دهد که در خاتمه پنجمین دهه از عمرش، شرایط قابل دفاعی ندارد.

این مستند ساز تغییرات مجموعه عباسی در طول زمان نسبت به طرح و ایده اصلی را به خوبی نشان می دهد. جعفری در این باره گفت: واقعیت این است که از مجموعه عباسی به خوبی نگهداری نشده. وضع موجود اثر، در کنار روایت خلق آن، قدری تاسف برانگیز است. البته با تمام کاستی ها ، بی توجهی ها و بعضا کج سلیقگی ها، هنوز اگر اراده ای برای اتخاذ تصمیمات درست وجود داشته باشد، میدانگاه عباسی امکان این را دارد که به یکی از پیروز ترین نمونه های بازآفرینی شهری تبدیل گردد.

وی همچنین احیا و بازآفرینی میدانگاه عباسی را مستلزم فرایندی شفاف، اصولی و حرفه ای می داند: مجموعه عباسی به احتمال در مالکیت عمده شهرداری است و شاید برخی واحدها به صورت سرقفلی واگذار شده باشند اما به ظاهر مسئولیت نگهداری و بازسازی بنا با شهرداری است.

جعفری در ادامه اضافه کرد: به هر حال فضای باز میدان، پلکان، رواق و ایوان متعلق به شهرداری است! مجموعه در زمان حاضر از نظر کالبد به شدت احتیاجمند بازسازی است. سیما و منظر آشفته، مبلمان شهری نامناسب، طراحی محوطه دستکاری شده و ابتر در کنار کاربری های نامناسب و بهره برداری ضعیف از ایرادات اساسی به شمار می فرایند.

سوال جدی که مطرح است این که چه کسی مسئول رسیدگی به این میدانگاه شهری است؟! آینده برای میدانگاهی معاصر که صندلی ویژه ای در فضاهای عمومی شهر اصفهان داشته چه خواهد بود؟ مدیران شهری در کنار مطالعات آسیب شناسی آیا می توانند در عمل، بدون دخل و تصرف هایی که مسبوق به سابقه است رونق را به مجموعه عباسی برگردانند؟!آیا ثبت ملی این میدانگاه فرهنگی می تواند نسخه ای برای حفاظت آن بپیچد؟ یا فقط اثری به آثار ثبت ملی شده اصفهان می افزاید!

استان اصفهان با پنج میلیون نفر جمعیت به عنوان قطب گردشگری کشور دارای 107 شهر و یک هزار و 934 روستاست و بیش از 22 هزار بنا و اثر تاریخی شناسایی شده دارد که از میان آنها افزون بر یک هزار و 800 اثر ثبت ملی شده اند.

dorezamin.com: دور زمین | سفر به دور زمین هیچوقت اینقدر آسون نبوده! تور ارزان، تور لحظه آخری، اروپا، تور تایلند، تور مالزی، تور دبی، تور ترکیه