دیر آمناپرگیچ مقدس، یادگاری از هم زیستی مسالمت آمیز پیروان ادیان مختلف در اصفهان - مجله یک کامپیوتر

ارامنه جلفا (ساکن درکنار رود ارس) که درمیانه جنگ ایرانیان و عثمانیان مورد ظلم و ستم عوامل امپراتوری عثمانی قرار داشتند پس ازاینکه شاه عباس آنان را تحت الحفظ به پایتخت کوچ داد درسایه آرامش و امنیتی که ایرانیان برای آنها فراهم آورده بودند، به یاد بود زادگاه خویش جلفا نو را در اصفهان بنا نموده و در محلات آن 24 کلیسا بنا نهادند که در حال حاضر 13 کلیسا از آن دوران به یادگار باقی مانده که معروفترین آنها، کلیسای وانک یا دیر آمناپرگیچ مقدس است.

دیر آمناپرگیچ مقدس کلیسای وانک

این کلیسا با نام نجات دهندۀ همگان خوانده می شودکه به کلیسای وانک (به معنی دیر) نیز شهرت یافته. علت این امر آن است که این دیر از زمان تأسیس درسال 1606 میلادی مرکز آموزش علوم دینی، کلیسای جامع و مرکز نگارش نسخه های خطی و چاپ و انتشار کتاب در زمینه های گوناگون بوده. کلیسای وانک همچنین از چهار سدۀ گذشته تا به امروز مقر شورای خلیفه گری ارمنیان اصفهان و جنوب ایران بوده و در واقع مرکز امور مذهبی، فرهنگی، آموزشی و اجتماعی ارامنه نیز به شمار می رود. محوطۀ دیر بخشهای کلیسا، موزه، کتابخانه، چاپخانه، بنای یادبود نژادکشی ارمنیان در سال 1915 میلادی و بخشهای اداری را در بر می گیرد.

با این وصف بخش های مختلف این کلیسا به توضیح زیر معرفی می شود:

برج ناقوس:

به غیر از برج ناقوس کوچکی که در بخش غربی سقف کلیسای هُوسِپ آرِماتاتسی واقع در دیر آمناپرگیچ مقدس واقع شده، در سمت غرب بنا، برج ناقوس دیگری با ارتفاع 5/10 متر واقع شده است. این برج ناقوس در سال1702 میلادی به صورت دو طبقه بنا شده و گنبد آن بر روی هشت ستون واقع شده است.

برج ساعت:

نخستین بنایی که در بدو ورود توجه بازدیدکنندگان را به خود جلب می نماید ساختمان برج ساعت است که در بالای در ورودی دیر قرار گرفته و شامل سه طبقه است. در طبقۀ دوم برج، ساعت بزرگی به وزن سیصد کیلوگرم نصب شده که صدای زنگ آن تا دور دست ها شنیده می شود. این برج ساعت را ماردیروس هونانیان در سال 1931میلادی بنا نموده است.

کلیسای هُوسِپ آرماتاتسی مقدس:

ساخت این کلیسا در سال 1655 میلادی در محل کلیسای تخریب شدۀ قدیمی به اهتمام خلیفه داوید، پیشوای مذهبی وقت و با کمک ارمنیان جلفا آغاز شد و در سال1664 میلادی به سرانجام رسید. مقبره خلیفه داوید و همچنین، مقبره خاچاطور گساراتسی، پایه گذار چاپخانۀ کلیسای وانک، در زیر محراب همین کلیسا واقع شده است.

کلیسا دارای گنبد و طاق هایی بلند و شکیل است که از نمونه های بسیار زیبای معماری دوره صفوی محسوب می شود. پایین دیوار ها را با کاشی های رنگی و منقش پوشانده اند. در نمازخانه، در قسمت های بالای ازاره ها، تصاویر زیبایی با الهام از کتاب مقدس نقاشی شده که تمامی سطح فضای گنبد را تزیین نموده. این دیوار نگاره ها نشانگر اعتقادات مذهبی و بیانگر تفکرات نقاشان ارمنی آن دوره است. تمامی دیوارهای کلیسا با تصاویری از وقایع مذهبی برگرفته از عهد عتیق و انجیل های چهارگانه و نیز تصاویری با الهام از زندگی سراسر رنج و محنت گریگور لوساوریچ و دیگر تزیینات، شامل گل و بوته ها و اسلیمی های طلاکوب، متأثر از هنر ایرانی، مزین شده. همچنین، تصاویری از بهشت و جهنم و مصلوب شدن حضرت مسیح به چشم می خورد که بیانگر اقتداری مطلق و عظمتی فوق بشری و رمزآمیز است که بر شکوه و قداست کلیسا افزوده، نقاشانی چون خلیفه هوانس مرکوز، کشیش استپانوس و استاد میناس نقاش به مدت هفت سال در این کلیسا به آفرینش هنری مشغول بوده اند.

موزۀ خاچاطور گساراتسی:

قدمت موزۀ کلیسای وانک، البته نه در شکل و وسعت کنونی آن، به سال های 1906-1905میلادی بازمی شود. در این زمان، به تلاش و کمک تادئوس در هوهانیان فرزند هاروطون در هوهانیان نویسندۀ کتاب تاریخ جلفای اصفهان، اتاق هایی در ضلع شاقتصادی حیاط کلیسای وانک برای نگهداری و نمایش کتاب ها، نسخه های خطی و اشیای تاریخی بنا شد، این اتاق ها به طور هم زمان به منزله موزه و کتابخانه مورد استفاده قرار می گرفت.

بین سال های 1933-1930میلادی سرکیس خاچاطوریان، نقاش و هنرمند معروف ارمنی، به دعوت حکومت وقت از اروپا به ایران آمد. از جمله فعالیت های وی در ایران پیشنهاد تأسیس موزه کلیسای وانک و همکاری در این خصوص بود. لذا با هدایت خاچاطوریان در سال 1930میلادی موزه دیرآمناپرگیچ در این ساختمان پایه گذاری شد. به دنبال آن، اشیای قدیمی، تابلوهای رنگ روغن، نسخه های خطی و آثار ارزشمندی که اهالی جلفا طی چهارصد سال گذشته از اروپا و کشورهای آسیایی به ایران آورده بودند گردآوری و به موزه کوچک تازه تأسیس منتقل شد.

پس از گذشت چهل سال، با توجه به توسعه روز افزون صنعت گردشگری در کشور و اهمیت و لزوم حفظ میراث فرهنگی و هنری ارمنیان جلفا، تأسیس موزه ای مطابق با اصول و مبانی روز ضرورت یافت. با این وصف شوراهای خلیفه گری اصفهان و تهران در سال 1968میلادی تصمیم گرفتند تا موزه ا جدید در شمال محراب کلیسای وانک بنا شود. بنابراین، در تاریخ 19 اکتبر 1971 میلادی موزۀ کلیسای وانک رسماً افتتاح شد.

موزه جدید مشتمل بر کتاب ها و نسخ خطی، فرمان های پادشاهان، آثار فلزی، منسوجات، ظروف چینی و سفالی، غرفه صنعت چاپ، غرفه نژادکشی ارمنیان و تابلوهای گچ بری و نقاشی و غیره با موضوعات مذهبی، تاریخی، هنری و مردم شناسی است.

چاپخانۀ کلیسای وانک:

چاپخانۀ کلیسای وانک نخستین چاپخانۀ ایران و خاورمیانه است که در سال 1636 میلادی به دست خلیفه خاچاطور گساراتسی بنا قرار گرفت. نخستین اثری که در این چاپخانه به چاپ رسید کتاب زبور داود بود که در سال 1638 میلادی انتشار یافت. در حال حاضر در موزه خاچاطور گساراتسی، سومین دستگاه چاپ ساخته شده در سدۀ هفدهم میلادی به همراه حروف، کلیشه ها و ابزارچاپی به نمایش گذاشته شده.

کتابخانۀ نرسس شنورهالی مقدس:

کلیسای وانک از بدو تأسیس دارای مجموعه ای از کتاب های خطی بود که بعدها کتابهای چاپی نیز به آن افزوده شد. افزایش شمار کتاب ها به مرور زمان احتیاج به ساخت بنایی جداگانه را پدید آورد. بدین ترتیب، در طی سال های 1906-1905 میلادی کتابخانه کلیسای وانک به یاد مورخ هاروطون در هُوهانیان و با حمایتهای اقتصادی فرزند وی تادئوس تاسیس شد. کتابخانه دارای بیش از سی هزار جلد کتاب و انتشارات مختلف به زبان های ارمنی، فارسی و دیگر زبان هاست که البته بیشترین تعداد به کتاب های ارمنی اختصاص دارد. این کتابخانه از مهمترین مراکز ارمنی شناسی به شمار می آید.

بنای یادبود شهدای نژادکشی ارمنیان در سال 1915 میلادی

این بنا در سال 1975میلادی در ضلع شمال غربی محوطۀ کلیسای وانک به مناسبت شصتمین سالگرد نژاد کشی بیش از یک ونیم میلیون ارمنی به دست امپراتوری عثمانی ساخته شده است. هر ساله، در روز 24 آوریل (چهارم اردیبهشت) مراسم یادبود شهدای نژاد کشی در این محوطه برگزار می شود.

چلیپا سنگ محوطه

چلیپا سنگ خاچکار نام لوحه هایی سنگی است که بر روی آنها نقش صلیب کنده شده، خاچکار معرف گونه ای از هنر حجاری است که در دوران باستان و سده های میانی منحصراً در ارمنستان و سرزمین هایی رواج داشته که ارمنیان در آن ساکن بوده اند. چلیپا سنگ محوطه دیر، به همت هیئت مذهبی خلیفه گری ارامنه اصفهان و جنوب ایران، به یاد نخستین پیشوای مذهبی ارمنیان جلفای نو، اسقف اعظم مسروپ 1622-1607میلادی و دیگر پیشوایان مذهبی این خلیفه گری در تاریخ14 مه سال2017 میلادی در محوطۀ کلیسای وانک قرار داده شد.

خالق این چلیپا سنگ،هنرمند سنگ تراش ارمنستانی، آرداک هامبارسومیان، است. به مانند بیشتر چلیپا سنگها این لوحه نیز از سنگ توف ساخته شده که در ارمنستان به وفور یافت می شود. طرح و نقش های این چلیپاسنگ از هزاران چلیپا سنگ منحصر به فرد و زیبایی نسخه برداری شده که در سرزمین اجدادی ساکنان جلفای نو (در نزدیکی خط مرزی ایران در کنارۀ شاقتصادی رود ارس در منطقه نخجوان) در گورستان باستانی ارمنیان جلفای قدیم وجود داشت و به جنگل چلیپاسنگ ها معروف بود.

متأسفانه در سال2002میلادی، چلیپا سنگهای این گورستان باستانی، که متعلق به سده های نهم تا شانزدهم میلادی بود، در کشور آذربایجان تخریب شد.

تندیس های محوطۀ کلیسای وانک

در حیاط کلیسا، نیم تنه هایی از افراد سرشناس ارمنی به چشم می خورد. در دو طرف ورودی موزه، تندیس های مسروپ ماشتوتس مقدس، مبدع الفبای ارمنی در سال404 میلادی و خاچاطور گساراتسی، پایه گذار نخستین چاپخانۀ ایران واقع شده است. در دو سمت ورودی کتابخانۀ نرسس شنورهالی مقدس، و نیز مجسمه های هُوهانِس شیراز و بارویر سواک، شاعران بنام ارمنی در سده بیستم میلادی جای گرفته است.

* گزارش از زویا خاچاطور، کارشناس ارشد موزه داری

بانیما: قدرت گرفته از سیستم مدیریت محتوای بانیما

مجله کامپیوتر: از کامپیوتر و IT کلی مقاله و ترفند جالب اینجا داریم