مهاجرت و تغییر مفهوم غذا - مجله یک کامپیوتر

آش رشته برای من، فقط ترکیب حبوبات، سبزی ها، رشته و کشک نبود. آش رشته، ترکیبی بود که حیاط شلوغ مادربزرگ را به خاطرم می آورد. ترکیبی که می توانست حتی کیلومترها دورتر از آن خانه کلنگی، صدای خنده من 10 ساله را در سرم بیندازد و برگی از خاطره های فراموش شده را از دفتر خاطرات فرضی ام بیرون بکشد. آش رشته می توانست زمان را سه دهه به عقب برگرداند و تنها با رایحه اش، در سرمای صفر درجه یک شهر دود زده، من را گرم و آفتاب سوخته کند.

من تنها کسی نیستم که با بوی ترکیب چند ماده غذایی، به ماشین زمان وارد می شوم. مطالعات نشان داده که زمانی که یک تجربه با یکی از حواس ما پیوند می خورد، خاطرات راحت تر و واضح تر به یادمان می آیند. فرقی نمی کند گوش هایمان صدای خمپاره را شنیده باشد، یا دست هایمان اولین برف را لمس کرده باشد، یا اینکه پرز های چشایی مان یک قاشق آش رشته را مزه مزه کرده باشد. در هر حال، حواس پنجگانه کار خودش را می کند و با تکرار یک تجربه حسی، خاطرات را از بایگانی فکر بیرون می کشد.

رابطه انسان با غذا، رابطه ای پیچیده است که حداقل دو بعد مختلف را در بر می گیرد. از بعد زیستی، غذا ابزاری غیرقابل حذف است که با سلامت و زندگی آدم ها گره خورده است و از سوی دیگر، غذا نقش های اجتماعی، روانی و فرهنگی را برعهده دارد و بر ابعاد غیر زیستی زندگی آدم ها، تاثیر می گذارد. از یک طرف همان کاسه آش، برای چند ساعتی سیرمان می کند و از طرف دیگر، عواطف و خاطرات را در حافظه مان کدگذاری می کند. انگار غذا، تنها ابزاری برای تسکین گرسنگی نیست! بلکه راهی برای برقراری ارتباط با دیگران و حتی نمایش عشق یا تنفر است.

غذا می تواند ما را به خاطرات و گذشته مان پیوند دهد و کیلومترها دور از خانه، احساس خوشایند تعلق به خانه را در ما زنده کند.

ما هویت مان را می خوریم

بشقاب غذایی که در دست شماست، تنها یک ماشین زمان نیست؛ بلکه می تواند شما را با مکان هایی که پیش از این در آنها قدم برداشته اید پیوند دهد. مهم نیست از شهرتان به شهری دیگر مهاجرت کرده اید یا اینکه قاره ها را پیموده اید و حسابی از خانه دور شده اید! اگر مهاجر باشید، هیچ چیز به اندازه غذا، شما را به گذشته و اصالت تان نزدیک نمی کند. با این وصف، نقش نمادین غذا، گاهی از نقش اصلی اش -یعنی همان سیر کردن مصرف کننده- اهمیت بیشتری پیدا می کند.

غذا نقش مهمی را در زندگی مهاجران بازی می کند. مهاجرت، جهانی افراد را به ناگهان دستخوش تغییر کرده و آنها را به بحران احساس تعلق وارد می کند و غذا همان چیزی است که می تواند احساس تعلق به خانه را بار دیگر ایجاد کند.

در جریان تغییرات فراوان و بحران های رنگانگ، هنوز یک عامل فرد را به هویت پیشینش پیوند می دهد؛ غذا؛ ابزاری که در عین حفظ هویت قومی افراد، نقش مهمی را در خو گرفتن شان با موقعیت تازه بازی می کند. حفظ الگوی غذایی سنتی راهی برای بازآفرینی خانه است. انگار غذا استعاره ای از خانه است و الگوی غذایی، راهی برای تحکیم پیوند فرد با گذشته اش. از سوی دیگر، آداب غذایی، به فرد برای احیای عادات اجتماعی و مذهبی اش کمک می کند. پختن یک غذای خاص در یک روز خاص، راهی برای اجرای آیینی است که باورها و اعتقادات افراد را تقویت می کند. شاید به همین دلیل بود که سالها بعد، هر بار که آفتاب روی بالکن خانه پهن می شد و مرا دلتنگ روزهای گرم کویر می کرد، بساط آش را به راه می انداختم و خودم را قاشق به قاشق به روزهای کودکی ام می کشاندم.

وقتی خاطره ها طعم دارند

باورها، خاطره ها و عاداتمان، در شیوه پخت، سرو و خوردن غذا خود را به نمایش می گذارند.

برای بسکمک از کسانی که در بزرگسالی مهاجرت می کنند، طعم آشنا، فاصله بین کشورهایی فعلی و سرزمین مادری را کاهش می دهد و به ابزاری برای کاهش دلتنگی تبدیل می شود. پس در اینجا، غذا از مکان و زمان فراتر می رود و مثل یک جادو عمل می کند.

فروشگاه هایی که مواد غذایی خاستگاه مهاجران را به فروش می رسانند، تنها محلی برای فروش مواد غذایی نیستند. بلکه یک فضای اجتماعی برای وصل کردن آدم ها به گذشته و اصالت خود هستند. این پایگاه های بومی، احساس آشنایی، اطمینان و امنیت را در مهاجران ایجاد می کند. فروشگاهی که در قلب برلین، سبزی قرمه را با همان فرمول ایرانی در مقابلت قرار می دهد، یا در یکی از کوچه های فرعی تهران، رشته آش را به باریکی همان رشته های خانگی می فروشد، پا را از برآورده کردن نیازهای غذایی فراتر می گذارد. آنجاست که تصمیم می گیری کلمات را کمی لهجه دارتر ادا کنی و سراغ خوراکی هایی را بگیری که در آن شهر، کمتر احتمال پیدا کردن شان را می دادی.

تجربه خرید یا مصرف غذای بومی، آن هم در کیلومترها دور از خانه، چیزی فراتر از تجربه طعم و مزه ای آشناست. این اتفاق به ما یادآوری می کنند که خرید، تهیه و مصرف غذا، راهی برای بازگرداندن مهاجران به خانه است (حتی برای چند دقیقه).

فضای غذایی مهاجران از شهر یا کشور مقصد جدا نمی شود. زندگی گذشته و حال مهاجران، در این فضا به هم پیوند می خورد و در هم تنیده می شود. با این وجود، نسل دوم مهاجران میل بیشتری به همسو شدن با الگوهای غذایی سرزمین نو دارند. فشار همسالان در مدرسه و دانشگاه از یک طرف و تاثیر رسانه های کشور نو از طرف دیگر، فاصله آنها را با الگوهای غذایی کشور مبدا زیاد می کند.

خداحافظی با دیزی سنگی؛ سلام به کیمچی

تغییر در شیوه وفاداری به الگوی سنتی غذا، واقعیتی است که نمی توان انکارش کرد. حتی اگر این تغییر آگاهانه و برای همرنگ جماعت شدن نباشد، باز هم رخ می دهد و چند دهه بعد از خروج از سرزمین اصلی، روایتی متفاوت از غذاهای سنتی یا عادات غذایی را به نمایش می گذارد. با تغییر مواد اولیه، رسپی های سنتی هم دستخوش تغییر می شوند. طعم قرمه سبزی پخته شده در قلب ایتالیا، کم کم از قرمه سبزی سنتی اهوازی فاصله می گیرد و رشته های پهن و خمیری تهرانی، جای رشته های نازک و سبک کویری را می گیرد. گذشته از تفاوت مواد اولیه شهر یا کشور مقصد، ذائقه مهاجران هم به مرور تغییر می کند و بسکمک از ویژگی های حیاتی غذاهای سنتی هم آرام آرام تغییر می کند. در نهایت، ترکیب نوستالوژیکی که غذای بومی یک قوم نام گرفته، خودش را همرنگ ذائقه عمومی سرزمین نو می کند و طعم و غذایی نو، از دل مزه قدیمی متولد می شود.

غذا به ابزاری برای برقراری ارتباط تبدیل می شود و ما را با سرزمین های بیگانه پیوند می دهد.

همه ما مهاجریم

بی راه نیست اگر بگوییم همه مردم روی زمین مهاجر هستند؛ اما حتی اگر به این واقعیت باور نداشته باشیم، نمی توانیم انکار کنیم که همه ساکنان آمریکای شمالی، از گوشه دیگر جهان به این نقطه رسیده اند و فرهنگ خود را از کیلومترها دورتر، به آمریکای امروزی آورده اند. به همین دلیل است که آمریکا، زمینی که فرهنگ های مختلف را روی خود جا داده، یکی از متنوع ترین فرهنگ های غذایی را دارد. اینجاست که بررسی ارتباط غذا و مهاجرت اهمیت بیشتری پیدا می کند.

خوک هایی که انگلیسی ها به این مستعمره آورده بودند، حالا گوشت محبوب کباب دوست های آمریکایی است. اسپانیایی هم خوشه های انگور را در این کشور پرورش دادند و آفریقایی هایی که به عنوان برده به خدمت گرفته می شدند، سیب زمینی و آجیل هایشان را به سبد غذایی ساکنان آمریکا اضافه کردند. می بینید؟ در سرزمینی که گوشه گوشه اش را مهاجران احاطه کرده اند، سنت های غذایی با هم ترکیب و مزه های تازه با وام گرفتن از الگوها و فرهنگ های غذایی متفاوت، متولد می شوند.

نیاز به تطبیق پیدا کردن با این سرزمین نو از یک طرف و احیای نوستالوژی از طرف دیگر، زمینه را برای ترکیب و تلفیق این فرهنگ های غذایی با یکدیگر فراهم می کند؛ تا جایی که بیش از 400 سال تاریخ مهاجرت، آمریکا را نه تنها به ثروتمندترین صنعت غذا در جهان تبدیل می کند، بلکه این کشور را برای رویارویی با تغییرات غذایی جهانی و بحران های این حوزه آماده می سازد.

غذا و مهاجرت و پیوند آدم ها

قصه هر مهاجر و ارتباطش با غذا منحصر به فرد است؛ اما در نهایت، اگر یک چیز بتواند آدم های متفاوت را در کنار هم جمع کند، آن چیز غذاست. قدرت غذا، فرهنگ، سنت ها و الگوهای همبستگی را به نمایش می گذارد و به بومیان نشان می دهد که ساکنان نو سرزمین شان، چندان هم با آنها بیگانه نیستند.

فرقی نمی کند که از یک شهر به شهر دیگر رفته اید، از شمال یک کشور راهی جنوبش شده اید یا اینکه از اقیانوس ها گذشته اید و خودتان را به قاره دیگری رسانده اید. غذا، نه تنها شما را به گذشته آرامش بخش تان متصل می کند، بلکه زمینه را برای خانه کردن تان در سرزمین نو فراهم می کند. غذایی که در اوج گرسنگی احساس امنیت بخش سیری را به شما می دهد، گاهی به ابزاری برای آشنایی با آدم های تازه تبدیل می شود و گاهی احساس دلنشین خانه کردن را حتی در سالهای دور از خانه به شما هدیه می کند.