هاری؛ بیماری کشنده ولی نادیده گرفته شده، راه های کنترل و پیشگیری از ابتلا به هاری - مجله یک کامپیوتر

خبرنگاران -یکتا فراهانی: بیماری هاری را می توان با استفاه از آموزش در مورد راه های پیشگیری واکسن کنترل کرد. این بیماری ویروسی در بیش از 150 کشور و منطقه رخ می دهد و سالانه باعث مرگ ده ها هزار نفر، عمدتاً در آسیا و آفریقا می گردد.

راه های انتقال بیماری

دکتر مریم فاضلی، ویروش شناس، عضو هیات علمی دپارتمان درمان های پیشرفته و سلول درمانی پژوهشکده سرطان معتمد در باره بیماری هاری می گوید: بیماری هاری یک بیماری حاد و کشنده ویروسی است که می تواند پستانداران خونگرم (خفاش، نشخوارنمایندگان و گوشتخواران) و حتی انسان ها را نیز مبتلا کند. انتقال آن هم بیشتر به وسیله گزش حیوان آلوده، خراش یا آلودگی زخم به بزاق حیوان مبتلا به انسان یا حیوانات دیگر صورت می گیرد.

انتقال دهندگان اصلی بیماری

انتقال دهندگان اصلی بیماری سگ، گرگ، شغال و روباه هستند. به گفته دکتر فاضلی، این بیماری در بسیاری از کشورهای جهان از جمله ایران به صورت اندمیک (بیماری بومی endemic هنگامی که یک بیماری به دلیل شرایط خاص بوم شناسی یک منطقه در حد انتظار باشد، بیماری بومی است) بوده و یکی از مسائل مهم بهداشت عمومی به شمار می رود.

در صورت عدم رسیدگی و با شروع علائم، هاری به سبب ناتوانی تنفسی و ایست قلبی 100 درصد کشنده خواهد بود. در نتیجه درمان هاری چالش بزرگی به شمار میرود.

مرگ و میر سالانه بر اثر هاری

هاری یک مشکل جدی در کشورهای در حال توسعه است که نقص در برنامه های واکسیناسیون مؤثر دارند به شمار می رود. سالانه بیش از 70 هزار نفر در سراسر جهان بر اثر ابتلا به هاری جان خود را از دست می دهند.

بیشتر موارد مرگ و میر بر اثر هاری در کشورهای آسیایی و آفریقایی گزارش شده است ومتاسفانه بیشتر قربانیان این بیماری، بچه ها زیر 15 سال هستند

عدم ثبت گزارش مرگ بر اثر هاری در ایران

دکتر مریم فاضلی می گوید در ایران تا 65 درصد موارد گزش به وسیله سگ ها صورت می گیرد. درحال حاضرتقریبا تمام استان ها کم وبیش به این بیماری آلوده هستند.

بیشترین موارد بیماری درحاشیه دریای خزر، نواحی شمال شرقی وجنوب غربی کشورمشاهده می گردد. هرچند، با توجه به وجود بیش از 700 مرکز کنترل و پیشگیری هاری در ایران و ارائه خدمات رایگان در این مراکز، با وجود موارد بالای هاری حیوانی، تعداد اندکی از گزارشات مرگ و میر انسانی ناشی از هاری سالانه ثبت می گردد.

درایران دهقانان وچوپا نان ازقدیم الایام هاری رامی شناختند ومی دانستند این بیماری معمولاً از سگ هار ودر برخی موارد از گرگ ها به انسان سرایت می نماید.

پادزهر هاری

بوعلی سینا دانشمند نامدار ایرانی، بیماری را با عنوان ترس از آب معرفی و توصیه نموده محل گزش را تا چهل روز باز بگذارند و از مواد تاول زا در محل زخم استفاده نمایند.

او به صراحت بیان نموده است خون سگ هار، پادزهر گزش سگ هار است. این روش به عنوان تنها اقدام درمانی تا زمانی که در سال 1885 پاستور، اولین واکسن تضعیف شده ویروس هاری را عنوان نمود مورد استفاده قرار می گرفت.

علائم بیماری

دکتر فاضلی می گوید نشانه های اولیه هاری به طور عمومی غیراختصاصی بوده و شامل بی قراری عمومی، تب و اضطراب است. مور مور شدن در محل گازگرفتگی ممکن است اتفاق بیفتد و به التهاب گانگلیون ها (توده ای از بافت های زیستی) مربوط گردد.

بعد از چند روز (2 تا 10 روز)، نشانه های عصبی به دو شکل انسفالیت (التهاب بافت مغزی Encephalitis) یا پارالیز (فلج) ظاهر می گردد. در آنسفالیت، علائم از هیدروفوبیا (آب گریزی) کلاسیک و افزایش بزاق تا آئروفوبیا ( نوعی اختلال اضطرابی که باعث می گردد افراد از مکان ها و موقعیت هایی که احساس به دام افتادن، درماندگی و وحشت می نمایند اجتناب نمایند) .، گیجی، تشنج متغیر است. پایان فلج و کما توسعه یافته و منجر به مرگ بیمار می گردد.

در هاری فلجی که شکل آرام بیماری محسوب می گردد، ضعف نزولی اندام ها بدون فقدان هوشیاری از نشانه های اولیه است. این ضعف در اندام ها از محل گاز گرفتگی شروع، در دیگر اندام ها پخش و در نهایت، فلج به سیستم تنفسی منتشر می گردد و بیمار اغلب در اثر خفگی می میرد.

انواع هاری

به طور کلی دو نوع درمان هاری وجود دارد. درمان پیش از مواجهه (pre-exposure) و پس از آن (post-exposure). به گفته این ویروس شناس، واکسیناسیون قبل ازمواجهه یک روش قابل قبول برای تمام افرادی است که درمعرض خطربالایی برای تماس باحیوانات هارهستند.

درمان

به گفته این ویروس شناس، در صورتی که جراحت شدید یا در ناحیه سر، صورت، دست و ناحیه ژنیتال ( ژنیتال در بالای دستگاه تناسلی زنان واقع شده است) باشد و گزیدگی ها از لایه درم عبور نموده باشد یا در صورت آلوده شدن مخاط با بزاق یا تماس با خفاش ها علاوه بر واکسیناسیون فوری، استفاده همزمان از ایمونوگلوبولین ضد هاری (RIG) لازم است.

RIG با منشاء انسانی را باید به مقدار 20 واحد بین المللی به ازای هر کیلوگرم وزن بدن و ایمونوگلوبولین با منشاء اسبی را به مقدار دو برابر (40 واحد) همزمان با تزریق اولین دوز واکسن هاری، در اطراف و داخل زخم ها بطور عمقی و به جای مانده آن در عضوی دورتر از محل تزریق واکسن، به طور داخل عضلانی تزریق کرد.

راه های پیشگیری از هاری

دکتر فاضلی می گوید برای پیشگیری از هاری بعد از مواجهه باید بلافاصله محل را با آب پرفشار و صابون (و پس از آن، ضدعفونی با پویدین آیوداین یا دیگر ترکیباتی که بتواند ویروس را بکشد) با دقت به مدت حداقل 15 دقیقه شست و شو داد و به هیچ عنوان (مگر در موارد خاص و قطع شریان اصلی) نباید محل گزش را بخیه زد.

در صورت وجود خونریزی براثر گزش، بلافاصله در محل باید ایمونوگلوبولین تزریق کرد؛ این تزریق برای خنثی سازی ویروس های موجود در زخم و جلوگیری از ورود آنها به عصب لازم است.

سپس مصدوم باید براساس دستورالعمل کشوری هاری دریافت کند. درصورتی که مجروح هارگزیده سابقه واکسیناسیون هاری را داشته باشد باید دو دوز از واکسن در روزهای صفر و سه تزریق گردد.

کنترل بیماری با آموزش

به گفته این ویروس شناس، لازمه کنترل و پیشگیری از ابتلا به هاری در جامعه، آموزش فرد حیوان گزیده، بستگان او و جامعه است. بدون درک دقیقی از چگونگی حذف هاری به وسیله آموزش جامعه، احتمال کاهش بار هاری بسیار کم خواهد شد.

هرچند سویه های مختلف هاری در گونه های متفاوت پستانداران و خفاش در منطقه ها مختلف جغرافیایی در حال گردش هستند. ولی پیغام آموزشی برای پیشگیری، درمان و مدیریت زخم ها پس از گزش در همه جای جهان مشابه است.