تعطیلی پنجشنبه&zwnjها، هوای مشهد را پاک می&zwnjکند؟ - مجله یک کامپیوتر

مشهد یکی از آلوده ترین کلان شهرهای ایران است و طبق رتبه بندی دیده بان سوئیسی کیفیت هوا در دنیا در سال 2018، رتبه دوم شهرهای آلوده کشور مربوط به مشهد است. براساس این رتبه بندی اندیمشک، مشهد، اصفهان و تهران به ترتیب آلوده ترین شهرهای ایران معرفی شده اند.

وسایل حمل ونقل، وجود صنایع مختلف در اطراف و داخل شهرها، استفاده بعضی از نیروگاه ها از سوخت های غیر استاندارد و ... از مهمترین منابع آلوده نماینده مشترک در بسیاری از کلان شهرها هستند اما شرایط جغرافیایی و اقلیمی خاص مشهد، این شهر را مستعد تشدید آلودگی هوا نموده است؛ به طوری که بنا بر گفته معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی، به دلیل شرایط اقلیمی خاص مشهد حدود 300 روز در سال پدیده وارونگی دما در این شهر رخ می دهد.

از جمله راهکارهایی که تا به امروز برای کاهش آلودگی هوای مشهد اجرا شده می توان به اجرای طرح LEZ، با تاخیر آغاز شدن ادارات و مدارس، نوسازی ناوگان اتوبوسرانی و.... اشاره نمود. یکی از راهکارهایی که اخیرا بحث آن دوباره ازسر گرفته شده و قرار است در کارگروه کاهش آلودگی هوای مشهد آنالیز گردد، موضوع تعطیلی پنجشنبه ها است. به این بهانه یا در این راستا در خصوص علت ها و راهکارهای کاهش آلودگی هوای مشهد با یک استاد دانشگاه فردوسی و معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی گفت وگو نموده ایم.

شرایط اقلیمی خاص، نقش بسزایی در میزان آلودگی هوا دارد

سید حسین ثنائی نژاد، عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد در گفت وگو با خبرنگاران درمورد مهمترین دلایل آلودگی هوا عنوان نمود: مسئله آلودگی هوا بیشتر در شهرهای عظیم مطرح است زیرا در این شهرها، منابع آلوده نماینده متمرکز شده و تعداد این منابع آلوده نماینده هم زیاد است اما در بعضی از کلان شهرها علاوه بر منابع متعدد آلوده نماینده هوا، شرایط اقلیمی و توپوگرافی منطقه نیز به گونه ای است که وقتی آلودگی را وارد جو می کنیم، این آلودگی به سادگی از فضای شهر خارج نمی گردد که شرایط در مشهد دقیقا همین گونه است و از نظر اقلیمی نیز در شب های سرد زمستان احتمال اینکه وارونگی دما اتفاق بیفتد خیلی زیاد است.

وی شرح داد: به طور طبیعی با افزایش ارتفاع از سطح زمین به داخل جو، دما کاهش می یابد اما در شب های سرد زمستان و درصورتی که آسمان صاف و آرام باشد، زمین بیشترین تابش خروجی را دارد و به کمترین دمای ممکن می رسد در نتیجه، دمای هوای سطح زمین نسبت به لایه مجاور آن سردتر است و در این شرایط خاص که هوای سرد پایین است و هوای گرم بالا، وارونگی دما اتفاق می افتد.

ثنائی نژاد ادامه داد: در شرایط وارونگی دما، چون هوای سرد سنگین است نمی تواند به بالا صعود کند و آلودگی در زیر همین لایه باقی می ماند بنابراین در یک شب سرد و صاف و آرام زمستانی حداکثر آلودگی را داریم و حداکثر این آلودگی نیز در ساعات نزدیک به طلوع خورشید است. بعد از طلوع خورشید سطح زمین کم کم گرم شده و با از بین رفتن وارونگی دمای هوا به ارتفاعات بالا صعود می نماید و در نتیجه از غلظت آلودگی کاسته می گردد.

وی اضافه کرد: علاوه بر پدیده وارونگی دما، یکی از دلایل دیگر افزایش آلودگی، سیستم پرفشار سیبری است و گاهی دامنه فعالیت این سیستم پر فشار گسترش پیدا می نماید و شمال شرق ایران را تحت تأثیر قرار می دهد؛ سیستم های پرفشار جوی هم به گونه ای هستند که ضمن اینکه حالت پایدار دارند، یک فرونشینی هوا هم در داخل این سیستم ها اتفاق می افتد که بر اساس این فرونشینی، هوا خیلی آرام در داخل این سیستم به پایین فرو می نشیند و همین باعث می گردد که آلودگی نتواند به لایه های بالاتر جو صعود کند. در صورتی که این سیستم، با پدیده وارونگی دما همزمان گردد آلودگی به صورت فزاینده ای تشدید می گردد بنابراین شرایط اقلیمی خاص، نقش بسزایی در میزان آلودگی کلان شهرها از جمله مشهد دارد.

قرار دریافت مشهد بین دو رشته کوه هزار مسجد و بینالود و نقش آن در آلودگی هوا

وی با اشاره به موقعیت جغرافیایی و توپوگرافی مشهد گفت: علاوه بر وارونگی دما و سیستم های جوی پر فشار، یک عامل جغرافیایی دیگر هم داریم که باعث پایداری آلودگی در سطح شهر می گردد و آن قرار دریافت شهر مشهد بین دو رشته کوه هزارمسجد و بینالود است. شهر در دره بین این دو رشته کوه واقع شده است که در این حالت اختلاف ارتفاع شهر مشهد با تپه ها و قله های اطراف باعث می گردد در طول شب هوا در ارتفاعات سردتر شده و به داخل دره که شهر در آن واقع است ریزش کند، در نتیجه آلودگی که به لایه های بالاتر منتقل شده مجددا از ارتفاعات به روی شهر گسترده گردد.

ثنائی نژاد تاکید نمود: برای رهایی از این شرایط اقلیمی و توپوگرافی نمی توانیم کارخاصی انجام دهیم و باید به صورت طبیعی برف و باران بیاید یا باد بوزد وگرنه هیچ راه چارهی برای برطرف این عوامل وجود ندارد، بنابراین تنها راه نجات فقط و فقط کاهش منابع آلوده نماینده هوا است.

تاخیر در ساعت آغازبه کار ادارات در کاهش آلودگی ناشی از وارونگی هوا موثر است

این استاد دانشگاه در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه آیا تعطیلی یک روز می تواند در کاهش آلودگی هوا موثر باشد، گفت: در صورتی که علت آلودگی سیستم پر فشار جوی باشد شاید تعطیلی کل روز پاسخگو باشد اما زمانی که علت آلودگی پدیده وارونگی دما باشد یکی از اقدامات موثری که سال قبل پیشنهاد دادیم و تا حدودی هم اجرایی شد تأحیر در آغاز به کار ادارات و مدارس بود زیرا با تأخیر در آغاز ساعات کاری حداقل به مدت سه ساعت، خورشید زمین را گرم نموده، هوا رقیق تر شده و وارونگی تا حدودی از بین می رود. همچنین با این تأخیر در آغاز به کار، ترددها کم شده و آلودگی بیشتری به آلودگی قبلی تزریق نمی گردد.

وی با اشاره به اینکه در حال حاضر تشخیص آلودگی هوای ناشی از وارونگی دما آسان است، ادامه داد: شب هایی که با این پدیده روبرو هستیم می توان همان شب به مردم اطلاع رسانی کرد که آغاز به کار ادارات با تأخیر چند ساعته انجام گردد تا میزان آلودگی تشدید نگردد.

وی اعلام کرد: تعطیلی و یا تأخیر در آغاز فعالیت ها یک راه چاره کوتاه مدت است ولی در درازمدت باید منابع آلوده نماینده را کاهش دهیم.

برای مدیریت آلودگی مشهد، به یک طرح جامع مدیریت آلودگی های محیطی احتیاج داریم

عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد عنوان نمود: برای مدیریت آلودگی مشهد، به یک طرح جامع مدیریت آلودگی های محیطی احتیاج داریم که در این طرح همه آلودگی ها اعم از آلودگی آب، آلودگی خاک و آلودگی هوا در نظر گرفته گردد و تمامی عوامل و پارامترهای ایجاد نماینده این آلودگی ها و سهم هر کدام به طور دقیق و پارامتری تعیین گردد. همچنین ضروری است که بحث آموزش های عمومی و فرهنگ سازی در این طرح جامع مد نظر قرار گیرد چرا که آلودگی هوا همه شهفرایندان را متضرر می نماید و از طرفی همه شهفرایندان نیز در ایجاد این آلودگی سهیم هستند، پس عقل ایجاب می نماید که به گونه ای برنامه ریزی گردد که تک تک افراد در قبال این آلودگی احساس مسئولیت داشته باشند و با سهیم کردن خود در کاهش آلودگی و تعمیم آن به کل جامعه به نتایج مطلوبی در جهت کاهش آلودگی شهر مشهد به دست آید.

مشهد 300 روز در سال وارونگی دما دارد

محمد عرفانی، معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی نیز در گفت وگو با خبرنگاران با اشاره به اینکه شهر مشهد از لحاظ توپوگرافی بین دو رشته کوه هزار مسجد و بینالود محصور شده است و به نوعی شهر در یک کفی نهاده شده که همین امر پدیده وارونگی دما را تشدید می نماید، اظهار کرد: در شهر مشهد بالغ بر 300 روز در سال پدیده وارونگی دما را داریم که تابعی از نوسانات جوی و شرایط اقلیمی است.

وسایل حمل ونقل مهمترین منابع آلوده نماینده هوا در مشهد

وی اضافه کرد: شهر مشهد حدود سه و نیم میلیون نفر جمعیت دارد و طی برآوردهای اجرا شده، در شرایط عادی، سالانه حدود 27 تا 30 میلیون زائر وارد مشهد می گردد بنابراین مهمترین منابع آلوده نماینده هوا وسایل حمل ونقل از جمله خودروهای شخصی، اتوبوس های حمل ونقل شهری، کامیون ها، مینی بوس، تاکسی و ...است به طوری که چیزی حدود یک میلیون و 400 وسیله حمل ونقل در مشهد داریم و روزانه بالغ بر دوونیم میلیون لیتر بنزین و حدود یک ونیم میلیون لیتر نفت و گاز در مشهد مصرف می گردد.

معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی واحدهای صنعتی را یکی دیگر از منابع آلوده نماینده هوا برشمرد و گفت: حدود 70 درصد واحدهای صنعتی در استان در اطراف شهر مشهد واقع شده است. همچنین وجود 5 پایانه در داخل شهر، وجود فرودگاه در اطراف شهر، وجود 75 صندلی پمپ بنزین و خط راه آهن که از خواجه ربیع تا تپه سلام را در بر می گیرد، از دیگر منابع اصلی فراوری آلودگی هوای شهر مشهد هستند.

عرفانی گفت: یکی از اقدامات بسیار خوبی که در چند سال اخیر اجرا شده، تهیه سیاهه انتشار آلودگی هوای کلان شهر مشهد است که بر اساس این سیاهه میزان آلودگی منابع مختلف و تناژ آلودگی هر کدام تعیین شده است.

وی گفت: در سیاهه انتشار آلودگی هوای مشهد منابع آلوده نماینده هوا در دو بخش منابع آلوده نماینده متحرک و منابع آلوده نماینده ساکن مورد آنالیز نهاده شد و بر اساس آن تعیین شد سالیانه حدود 245 هزار تن آلودگی به هوای مشهد متصاعد می گردد که از این میزان 157 هزار تن معادل 64 درصد مربوط به منابع متحرک از جمله وسایل نقلیه، مترو و... و 88 هزار تن معادل 34 درصد نیز مربوط به منابع ساکن از جمله صنایع، مصارف خانگی و...است.

عرفانی درمورد اقداماتی که در مشهد برای کاهش آلودگی هوا اجرا شده است، شرح داد: تا به امروز برای کاهش آلودگی هوای مشهد راهکارهای زیادی پیشنهاد شده و اقداماتی اجرا شده است که یکی از مهمترین این اقدامات، اجرای طرح LEZ است که مخفف عبارت Low Emission Zone است و در فارسی به معنای منطقه انتشار کم آلایندگی است.

وی اعلام کرد: مشهد اولین کلان شهری است که این طرح در آن به طور سراسری در کل سطح شهر اجرا می گردد و به موجب آن وسایل نقلیه با نقص فنی امکان تردد در سطح شهر را ندارند. از 25 مرداد امسال هر خودرویی که فاقد معاینه فنی باشد و در شهر تردد کند این تخلف به وسیله دوربین ها ثبت شده و جریمه می گردد.

کنترل دقیق معاینه فنی خودروها سهم بسزایی در کاهش آلودگی هوا دارد

وی اضافه کرد: با توجه به اینکه بیشتر منابع آلودگی مربوط به منابع متحرک و از جمله وسایل نقلیه است، کنترل دقیق معاینه فنی خودرو و برطرف نواقص فنی خودروها می تواند سهم بسزایی در کاهش آلودگی هوای شهر داشته باشد.

سوخت مازوت نیروگاه طوس یکی از آلاینده های هوای مشهد است

معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی حذف مازوت نیروگاه طوس را یکی دیگر از اقدامات موثر در جهت کاهش آلودگی هوای مشهد دانست و گفت: یکی از آلاینده های هوای مشهد مربوط به سوخت مازوت نیروگاه طوس بود. گاهی اوقات مصرف مازوت در این نیروگاه به 3 میلیون لیتر نیز می رسید که با همکاری اداره حفاظت محیط زیست، استانداری و دادگستری این مشکل تا حدودی مرتفع شد.

عرفانی اضافه کرد: نوسازی ناوگان اتوبوس رانی هم در دست اقدام است ولی با توجه به اینکه در شرایط تحریمی نهاده شده ایم فرایند اجرایی این پروژه به کندی پیش می رود.

اجرای طرح کهاب در پمپ بنزین ها

وی همچنین به اجرای طرح کهاب در بعضی از پمپ بنزین های مشهد اشاره نمود و گفت: منظور از طرح کهاب، کنترل و راهنمایی بخارات سمی متصاعد شده در پمپ بنزین است که این طرح در بخش مخزن بعضی از پمپ بنزین ها اجرا شده و امیدواریم که در سال آینده این طرح به اتمام برسد.

شرایط اقلیمی خاص مشهد کشش مصرف سوخت مایع نیروگاه ها را ندارد

عرفانی تاکید نمود: شهر مشهد با توجه به شرایط اقلیمی خاصی که دارد توانایی و کشش مصرف سوخت مایع نیروگاه ها را ندارد. امیدواریم که نیروگاه ها به سمت مصرف سوخت پاک بفرایند و اگر قرار است بالاجبار از سوخت مایع استفاده نمایند، باید از سوخت های استاندارد یورو4 استفاده نمایند و تا حد امکان سوخت های با گوگرد بالا را استفاده ننمایند.

وی توسعه حمل ونقل ریلی، بحث اتوبوس های بی آرتی، توسعه مدل های سبز حمل ونقل از جمله استفاده از دوچرخه و استفاده از موتورسیکلت های برقی در هسته مرکزی شهر را از جمله سایر اقدامات در حال پیگیری برای کاهش آلودگی هوای مشهد دانست و یادآور شد: متاسفانه اجرای بیشتر این اقدامات با بحث تحریم ها گره خورده و مقداری اجرای طرح را سخت نموده است.

5.5 برابر شدن استفاده از سوخت مایع در نیروگاه های مشهد

عرفانی در پاسخ به این سوال که آیا تعطیلی مدارس و کاهش ترددها به دلیل شیوع ویروس کرونا، نقش موثری در کاهش آلودگی هوای شهر داشته است، گفت: درست است که ترددها نسبت به قبل کاهش چشمگیری داشته ولی از طرفی منابع آلودگی هم متأسفانه رشد داشته است؛ به عنوان مثال سوخت مایع نیروگاه های مشهد در بهار امسال نسبت به قبل، 5.5 برابر بیشتر شده بنابراین با وجود محدودیت های تردد، اما باز هم نسبت به سال گذشته تغییرات محسوسی در کاهش آلودگی هوای مشهد نداشته ایم.

وی اضافه کرد: یکی از اقداماتی که در کلان شهرها و از جمله مشهد در روزهای اوج آلودگی انجام می گردد تعطیلی مدارس، ادارات و...است و این روزها نیز به منظور کاهش آلودگی هوا بحث تغییر ساعات کاری و تعطیلی پنجشنبه ها در مشهد مطرح است.

تعطیلی پنجشنبه ها در کاهش آلودگی هوا موثر است؟

عرفانی در این زمینه و میزان موثر بودن این اقدام اعلام کرد: بر اساس آیین نامه اجرایی ماده 7 قانون هوای پاک و در جهت کاهش آلودگی هوا، امکان محدودیت تردد زمانی، مکانی و نوعی را داریم اما با توجه به اینکه موضوع آلودگی هوا متنوع است اعمال این محدودیت ها و تعطیلی ها وقتی موثر خواهد بود که در کنار سایر اقدامات باشد و 17 ارگان مرتبط با بحث آلودگی هوا، همگی به خوبی وظایف خود را در جهت کاهش آلودگی هوا انجام بدهند تا بتوانیم به نتیجه مطلوب تری برسیم.

شاید تعطیلی پنجشنبه های مشهد بتواند به صورت مقطعی آلودگی هوای مشهد را کاهش دهد که البته در همین مورد هم شائبه هایی وجود دارد، اما با توجه به شرایط اقلیمی خاص مشهد که باعث وارونگی دما و تشدید آلودگی هوا می گردد، باید به دنبال راهکارهای اساسی تری باشیم. از آنجایی که مهمترین منبع آلودگی هوای مشهد وسایل نقیله هستند و خودروهای تک سرنشین نیز فراوان در سطح شهر مشاهده می گردد، بهبود شرایط حمل ونقل عمومی می تواند نقش موثری در کاهش آلودگی هوای مشهد داشته باشد. همچنین راهکارهای کاهش آلودگی هوا در مشهد باید به صورت یک برنامه منسجم و هماهنگ اجرا گردد تا بتواند موثر باشد.

بانیما